|
Шўронинг ҳақ-ҳуқуқи
Шўро барча мусулмонларнинг халифа устидаги ҳаққидир. Демак, у бир неча ишларда кенгаш сўраб уларга мурожаат қилиши лозим. Аллоҳ Таоло айтади:
وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ
– „... ва ишларингизда уларга маслаҳат солинг! Энди (маслаҳат қилгач, бирон ишни) қасд қилсангиз, Аллоҳга таваккал қилинг - суянинг!“ [3:159]
Ва яна айтади:
وَأَمْرُهُمْ شُورَى بَيْنَهُمْ
– „Уларнинг ишлари (мудом) ўзаро шўро-маслаҳат (билан) бўлур...“. [42:38]
Пайғамбар с.а.в. одамларга мурожаат қилиб маслаҳат сўраганлар. Масалан, Бадр кунида жанг майдони тўғрисида уларнинг маслаҳатини тинглаганлар. Уҳуд куни эса жанг Мадина ташқарисида ёки ичкарисида олиб борилиши тўғрисида маслаҳат сўраганлар. Биринчи ҳолатда Ҳаббоб ибн Мунзирнинг раъйига тўхтаганлар. У жанг санъатидан хабардор киши томонидан чиққан маҳоратга оид раъй бўлганидан, у кишининг раъйини олганлар. Уҳуд кунида эса кўпчиликнинг раъйини - гарчи ўз раъйларига зид бўлса ҳам - олганлар.
Умар Ироқ ери хусусида мусулмонларга мурожаат қилди: У ерлар ўлжа бўлгани учун мусулмонларга тақсимлаб бериладими? Ёки у байтулмол мулки бўлиб, хирож бериш шартига кўра ўз аҳлининг қўлида қолдириладими? Умар ўз ижтиҳоди бўйича амал қилиб, хирож бериш шарти билан ўз эгаларининг қўлида қолдирди ва буни аксар саҳобалар маъқулладилар.
Муҳосабанинг вожиблиги
Мусулмонларнинг халифа устида шўро ҳуқуқи бўлгани каби ҳокимларнинг ишлари ва тасарруфларини ҳам муҳосаба қилишлари вожибдир. Аллоҳ Субҳонаҳу ва Таоло ҳокимларни муҳосаба қилиб туришни фарз қилди. Агар улар фуқаронинг ҳуқуқларини поймол қилсалар ёки ўз бурчларида бепарволик қилсалар ёхуд бирор ишларда лоқайд бўлсалар ёки Ислом аҳкомларига зид иш қилсалар ё Аллоҳ нозил қилган нарсадан ўзга нарсалар билан ҳукм юритсалар, Аллоҳ мусулмонларга уларни муҳосаба қилиш ва ўзгартиришни қатъий буюрди. Муслим Умму Салама yдан ривоят қилишича, Пайғамбар с.а.в. шундай дедилар:
142-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168