|
Ҳатто Ғарбдаги аксар одамлар умумий халқаро қонун бўлишини, давлатларнинг унга бўйсунишини ва мажбуран ижро этишини инкор қиладилар. Халқаро қонун фикри туғилганидан бошлаб, Ғарб қонуншунослари ўртасида унинг моҳияти хусусида ихтилоф ўрмалаб қолди. Кўпчилик унинг мажбурловчи кучига шубҳа билан қаради. Масалан, Германиядаги Кант ва Гегел, Англиядаги Гоббс ва Остин ҳамда бу икковининг издошлари умумий халқаро қонуннинг бўлишини рад қилдилар. Ғарб қонуншуносларининг аксарияти шу фикрга борди. Ҳатто унинг бўлиши тарафдорлари ҳам ижро этилиши вожиб бўлган қонун сифатида эмас, унга амал қилмаган одам ҳеч қандай қонуний жавобгарликка тортилмайдиган ахлоқий норма сифатида бўлишини айтадилар. Ҳатто халқаро қонуннинг қонунийлик мазмунини изоҳлаш учун важ-корсон кўрсатаётганларнинг изоҳлари ҳам халқаро қонуннинг бўлмаслигига, нари борса халқаро урф бўлишига далолат қилади. Шунга кўра, Ғарб мутафаккирлари орасида умумий халқаро қонун бўлиши тарафдорлари озчиликни ташкил қилади. Халқаро урфдан бошқасининг эса бўлишини исботлаш амри маҳол.
Мажмуалар ўртасида ўзаро келишиб олинган урфлар - бор нарса. Қадимдан барча мажмуалар ўртасида мавжуд бўлган умумий урф ана шулар жумласидандир. Давлатлараро элчини ўлдирмаслик, консулларни эҳтиёт қилиш каби. Муайян мажмуалар ўртасидаги хусусий урф ҳам ана шулар жумласидандир. Масалан, арабларда ҳеч кимни Байтул Ҳаромни зиёрат қилишдан тўсмаслик одат бўлган. Бу урфларнинг мавжудлигида шубҳа йўқ. Лекин улар қонун эмас. Бор-йўғи ҳамма ёки айрим мажмуалар томонидан такрорланиб турадиган муайян ҳодисалар туфайли шартли равишда келишиб олинган нормалар, холос. Шунга биноан халқаро урф - бор нарса, умумий халқаро қонун эса таги йўқ нарсадир. Энди халқаро қонунни одамларга куч билан мажбурлаб ижро этиш масаласи қолди. Бунинг иложи йўқ. Чунки ижро этиш учун жаҳон салтанати, жаҳон давлати керак бўлади. Бу эса амри маҳол иш. Жаҳон давлати таги йўқ нарса. Агар икки ёки ундан ортиқ йирик давлатлар мажмуаси томонидан бўлса, у қонунни ижро этиш эмас, тажовузкорлик ҳисобланади. Негаки икки ёки ундан ортиқ давлатларнинг бири қонунни бузса, қолганлари уни мажбурлаб ижро эттиролмайдилар. Чункий бундай қилиш уруш деганидир. Агар икки ёки ундан ортиқ давлатларнинг иккаласи ёки ҳаммаси қонуни бузишса, уларга ким уни ижро эттиртиради? Табиийки, ҳеч ким. Хуллас, кучли давлатларнинг қонунни кичик ёки кучсиз давлатларга ижро қилдириши халқаро қонунни ижро этиш эмас,
132-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147