|
тушмасдан қочиб кетишга ундаб телеграмма йўллади. Лекин улар қочишдан бош тортдилар.
1920 йил 16 март эрта тонгда Истанбулни куч билан босиб олиш ва аҳолига қаттиқ тазйиқ ўтказиш чора тадбирлари кўрилди. Уни амалга ошириш иттифоқчилар ҳарбий кучлари бош қўмондони бўлган маршал генерал Вилсонга топширилди.
Англия, Франция ва Италия жазо чораларида иштирок этишга Париж ва Рим рози бўлди. Лекин Англиягина ҳарбий денгиз кучларини юборди. Франция ва Италия эса денгиздан ҳам, қуруқликдан ҳам куч юбормади. Улар Англиянинг Истанбулни муваффақиятли босиб олганини кўришгач, давлатлараро мувозанатни сақлаб қолиш мақсадида инглизларнинг мутлақ ўзлари иш юритишларини тўхтатиш учун ишга аралашдилар ва мамлакат устидан ҳукумронлик қилишда шерик бўлишни талаб қилдилар. Лекин инглизлар уларга бу имконни бермай ўзлари мамлакатда якка ҳоким бўлиб қолишди.
Кейин ингилиз аскарлари кутиб ўтирмай катта кўчаларда керилиб, тантана билан юриб, аҳоли қалбига, ҳатто турк аскарлари қалбига ҳам даҳшат солгач почта-телеграф ва давлатнинг муҳим биноларини босиб олишди. Мустафо Камол партияси аъзоларидан бир неча кишини, жумладан Раъуфбек, Фатҳийбек, собиқ бош вазир амир Саъид Ҳалимни қўлга олиб, қамоққа ҳайдаб кетишди. Эртаси куни уларни қамоқдан чиқариб, кемада Мальта оролига олиб бориб ташлашди. Ноибларнинг ва қўшин зобитларининг баъзилари Истанбулдан Анқарага қочиб кетди. Иттифоқчилар Истанбулни эгаллаб олиб, хоҳлаганларидек ҳукм юргиза бошлашди. Истанбулда фавқулъодда ҳолат эълон қилинди. Газеталар, почта-телеграф ва вазирлик устидан қаттиқ назорат қўйилди.
Ингилизлар қилаётган ишлар тарафида турганлиги учун одамларнинг султондан нафратланиши
Султон ингилизлар амалга ошираётган ишлар тарафида турди. Вазирлик халққа қарата марожаъат қилди. Мурожаъат “Ҳар бир турк ватандоши султон амрига итоъат қилиши важибдир”, деган иборалар билан бошланиб, шу билан бирга унда халқни тинчликка чақирилган ва тинчликни сақлаш халқнинг энг асосий бурчи эканлиги ҳам уқтириб ўтилган эди. Бу морожаъатдан одамлар ва турк аскарлари даҳшатга тушиб, султондан нафрати яна ҳам ошди ва унга ҳар тарафдан келаётган ҳужумлар кучайди. Парламент ҳам расмий равишда тарқатиб юборилди.
1920 йил 5 апрелда бош вазир Солиҳ бошо ишдан четлади. Унинг ўрнига ингилизлар талабига биноъан собиқ бош вазир домод Фарид бошо ўтириб янги вазирлик тузди ва мамлакатда зўравонлик билан ҳукм юргиза бошлади. Парламент тарқатиб юборилгач домод Фарид бошо бутун ҳокимиятни ўз қўлига олиб, ингилизларнинг манфаъатини ошкора риоя қиладиган, турли йўллар билан уларга хушомадгўйлик қиладиган, ҳатто ингилизлардан ҳам кўра кўпроқ ингилиз табиат бўлиб қолган эди. Султон ҳам ингилизларга хушомадгўйлик ва Мустафо Камол
96-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138