|
учрашув ўтказган кун, гарчи у кун жумъа куни бўлишига қарамасдан ва учрашув Жумъа намозидан кейин бўлган бўлса ҳам, парламентни тарқатиб юбориш ҳақида – янги парламентни сайлаш кунини таъйин қилмасдан – фармон чиқарди. Бу фармон ҳамма учун ҳам кутилмаган ва ҳеч бир асоссиз иш бўлди. Уни тарқатиб юбориш учун ҳеч қандай асос ва қонуний сабаб кўрсатилмади. Шунинг учун одамлар Мустафо Камол султонга маслаҳат бериб, унга таъсир ўтказа олган ва султон парламентни тарқатиб юборди, деган хаёлга боришди. Чунки унинг султон билан учрашишини талаб қилиши, у парламентни тарқатилиб юборилшига олиб борадиган ҳаракати, яъни парламент аъзоларини парламентга ишонч билдирмасликлари учун ҳаракат қилганидан кейин содир бўлди. Лекин парламентни тарқатиб юборилишида содир бўлган воқеъалар унинг тарқалиши Мустафо Камолнинг таъсири билан амлга ошмаганлигини кўрсатиб турибди. Яъни парламентни тарқатиб юборилиши султон Мустафо Камол билан учрашган куни амалга оширилган бўлса ҳам, у билан султон орасида бўлиб ўтган гаплар туфайли парламент тарқатиб юборилиши мумкин эмас эди. Чунки парламентни тарқатиб юбориш аввалдан тайёрлаб қўйиладиган тартибларга муҳтож бўлади. Қолаверса учрашув жумъа куни, яъни дам олиш куни содир бўлган. Бундан ташқари Мустафо Камол султон билан уруш тугаб, сулҳ тузилгандан кейин биринчи маротаба учрашди. У султонга ҳар қанча таъсир ўтказа олган бўлса ҳам, султон унинг талабларига бу даражада тез рози бўлиши мумкин бўлмаган ишдир.
Шунинг учун ҳам воқеъалар шуни кўрсатиб турибдики, парламентни тарқатиб юбориш учрашувдан олдин тайёрлаб қўйилган ва парламент қатъий ҳукм орқали тарқатиб юборилиши султоннинг хоҳшидан ташқаридаги куч орқали яъни ингилизлар тарафидан содир бўлган. Чунки улар халифа устидан ҳам, мамлакат устидан ҳам – босиб олганликлари сабабли – бевосита ҳукмрон эдилар.
Нима бўлганда ҳам парламент тарқатиб юборилиши мамлакатда катта шов-шув ва ташвишларни пайдо қилди. Одамлар орасида “Бирлик ва тараққиёт”чилар ўз тарафдорларини Кичик Осиёда инқилоб қилиш учун қуроллантиришмоқда, деган гап сўзлар авжига чиқди. Бу гаплар “Бирлик ва тараққиёт”чилар учун қақшатқич зарба бўлди. Бу тўполон орасида Тавфиқ бошо ғоиб бўлди ва унинг ўрнига “ингилиз жентелмени” номига сазовор бўлган Домод Фарид бошо ўтирди. Домод Фарид бошо султоннинг куёви эди.
Аммо Мустафо Камол Бийро шаҳрининг чеккасига жойлашган Шайлий шаҳрида бир уйни ижарага олиб, оддий фуқародек яшай бошлади. Сиёсатдан тамоман четга чиқиб, жим юрди. Баъзи йиғинларда зиёлилар орасида кўриниб қолар, лекин доим ўзини жуда эҳтиёт қилибюрар эди. Унинг гаплари бирон ишга далолат қилмас ва бирорта одам уни султон биланми ёки унга қаршилигини билмас эди.
Лекин султон унинг фикр ва ғояларидан хабардор бўлгани учун унинг мақсадларидан огоҳ эди. Шунинг учун султон гохо унга қаршилик қилар, гохо ўз атрофидаги одамларга қарата: “Мустафо Камол туркларни султон хонадонидан нафратлантириш ва уни тахтдан тушириш мақсадида мен билан халқ ўртасида душманчилик пайдо қилишни хоҳлайди”, деб унга қарши ҳужум қилар, лекин унинг
71-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138