|
МУСТАФО КАМОЛ ИНҚИЛОБИГА ИНИЛИЗЛАРНИНГ ЁРДАМИ
Мустафо Камол юқорида зикр қилинган ишларни қилган бўлса ҳам, агар ингилизлар уни қўллаб-қувватламай, бошлаган ишини охирига етказиш учун ўз ҳолига ташлаб қўйишганда эди етиб борган мақсади сари бир қадам ҳам силжий олмас эди. Чунки Туркияда араб тилида сўзлашувчи Ислом мамлакатларини Усмонийлар Давлатидан ажратишга ва фақат туркий юртлар билан кифояланишга рози бўладиган одамлар топилса ҳам, лекин туркий юртлардаги бирон-бир мусулмон – Мустафо Камол ва бармоқ билан санарли бир неча шахсдан бошқа – Халифаликни бекор қилишга рози бўлмас эди. Балки барча мусулмонлар Халифаликни маҳкам ушлашга қатъий келишишган эдилар. Халифаликни яхши кўриш ва унга содиқлик қалблари тўридан ўрин олган эди. “Подшоҳ чўх яша” сўзи жаранглаб айтилганда бу сўз ҳар бир туркнинг қалб торларини ларзага келтирар ва улардаги оташин туйғуларни қўзғатар эди. Шунинг учун ҳам халқ вакилларидан бирортаси – у ким бўлишидан қатъи назар – Халифаликни бекор қилишга қарор қилишининг эҳтимоли йўқ эди.
Лекин ингилизлар қўллаган услублар, Мустафо Камолни давомли равишда қўллаб-қувватлашлари унинг инқилобида мана шундай самараларни берди. Англия бу инқилоб ҳақида атрофлича ташвиқот олиб борар, инқилоб абарларини бўртириб кўрсатар ва Туркияга нисбатан иттифоқчиларда қўрқинч ҳисларини қўзғашга ҳаракат қилар эди.
Истанбулга ажнабийлар ва зобитлардан ҳисоботлар оқиб кела бошлади. Улар Анозулда ҳукм сураётган катта тартибсизликлар ва миллатчилик туйғулари қўзғалаётганини сифатлашдан иборат эди. Телеграммалар ва ахборот муассасалари ҳам инқилоб хабарларини бўртириб тарқатар эди. Шу орада парижда иттифоқчилар ўртасида сулҳ тузиш учун конференция чақирилди. Англия Мустафо Камол амалга оширган ғалаён хабарларини конференцияда кўриладиган масъалалар қаторига киритиб, қатнашчиларнинг ғазабини қўзғашга ва исёнчиларга қарши қатъий шартлар қўйишга тарғиб қила бошлади.
Лекин Франция бу ишлар Англия томонидан ўйлаб топилган найранглар эканлигини билар, шунинг учун Мустафо Камол ғалаёни ҳақидаги хабарларга аҳамият бермади. Балки у бундан кўра жиддий иш, яъни домод Фарид бошо ҳукуматини ўзига мойил қилшга ҳаракат қилиб, вазирга Франция бу инқилобдан ғазабда эмаслигини изҳор қилди. Франция бош вазир шахсан ўзи Парижга бориб иттифоқчиларга дўстлигини намойиш этиш ва уларнинг раҳм-шафқатларини топишга интилаётганини билгач, зудлик билан бир ҳарбий кемани бош вазир бошчилигидаги Усмонийлар вакиллари ихтиёрига берди. Тоинки Париж конференцияда Усмонийлар Давлатининг келажаги ҳақида қатъий қарорга келнишидан олдин Усмонийлар Давлатининг ҳам овози эшитилсин.
Лекин Англия бу ишга қаршилик қилди ва Франциянинг Усмонийлар ҳукуматига қилаётган ташаббусидан қўрқди. Англия аввалда бош вазирни бу ишдан қайтармоқчи бўлди. Вазир ўзини вакиллар билан бирга бориш орзуси бору, лекин
81-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138