|
Англия, Франция ва Италия сулҳ битимини имзолаш учун Анқара ҳукуматини ҳам, Истанбул ҳукуматини ҳам Лузанна конференциясида иштирок этишга чақирди. Бу 1922 йилнинг 17 октябрда бўлган эди. Мамлакатдаги ҳар иккала ҳукуматни Лузаннага чақириш “Ватан мажлис” томонидан ғазаб билан кутиб олинди. Халифаликни бекор қилиш учун бевосита ҳаракат ва унга қарши кураш бошланди. Ватан мажлиси – Мустафо Камол парламенти – бундай найранглардан, яъни икки турк ҳукумати сулҳ битимига чақирилишидан норози эди. Шунинг учун ҳам бу мажлис бундай конгилсизликларга чек қўйишни, мамлакатда икки тарафлама бошқарувга барҳам беришни ва орани очиқ қилиб олишни хоҳлади. Мажлис аъзоларидан баъзилари Истанбул ҳукуматидан истуъфо беришни талаб қилиш ҳамда Мустафо Камол бутун ҳаёти давомида бошқарувдаги янги бир ҳукумат таъйин қилиниши таклиифини ўртага ташлади. Ватан мажлиси бу мавзуда мунозара қилаётган вақтда Мустафо Камол Измирда эди. Шундай бўлса ҳам у бўлаётган мунозараларни кузатиб турар. Мажлис яқинлашиб келаётган сулҳ битими ҳақида у билан мунозара қилиш учун уни икки марта чақирди, лекин у Измирдаги ҳарбий вазифаларни рўкач қилиб бора олмаслигини маълум қилди. Шунда сиёсатдонлардан Рауф ва Лафифлар Мустафо Камол билан янги Туркиядаги ҳукумат қандай бўлиши ҳақида унинг фикрини билиш учун учрашдилар. Мамлакатда икки ҳукумат – салтанат эгаси бўлган ва қароргоҳи Анқарада жойлашган ҳамда Султон ва вазирлар мажлиси бошқарувдаги номига ҳукумат бўлган пойтахтдаги расмий ҳукумат – бўлиши мумкин эмас эди. Улар Мустафо Камолга ҳар иккала ҳукуматни бирлаштириб халифани дустурий (конститцион) султон ва Мустафо Камол эса бош вазир қилиб таъйинлашни таклиф қилишди. Мустафо Камол уларга ҳеч қандай жавоб бермади. Бундан улар хавотирланиб қолишди. Рауф унга ўз саволлари билан қаттиқ туриб олди. Охири Мутафо Камол у билан Анқарада учрашишга ваъда берди.
Кейин “Миллий мажлис” маслаҳатлашиб олиш учун тўпланди. Ноиблар мазкур мавзуъ устида баҳс юритишди. Мустафо Камолнинг тарафдорлари – “Пойтахтдаги ҳукумат Туркияни қутқариш учун нима қилди? Туркияда ягона ҳукумат Анқара ҳукуматидир”, дейишди. Ноибларнинг аксарияти Истанбул ҳукумати истеъфога чиқши, Мустафо Камол янги ҳукумат ташкил қилиши ва халифа дустурий султон бўлиб қолиши керак дейишди. Мажлислар залида қаттиқ тортишув ва тўс-тўполон авжига чиққан бир пайтда Мустафо Камол минбарга кўтарилди ва ноиблардан тинчланишларини ва қулоқ солишларини илтимос қилди. Кейин салтанат билан халифаликни бир-биридан ажратишни, яъни халифалик бекор қилиниб, Ваҳиди-д-дин четлатилишини таклф қилди. Шу ерда халифалик устидаги хатар даҳшатли сувратда намоён бўлди. Ғала-ғовур яна ҳам кучайди. Шунда Мустафо Камол саксон нафар тарафдорларининг қўллаб-қувватлаши остида бу таклифга дарҳол фикр билдиришни талаб қилди. Бироқ мажлис таклифни ташқи ишлар бўйича комиссияга ўрганиб чиқиши учун топширди.
Эртаси куни комиссия тўпланди. У адвокатлар ва олимлардан ташкил топган эди. Улар салтанатни халифаликдан ажратиш масаласи устида бир неча соат баҳс қилишди. Комиссия аъзолари баҳсларида Қуръон оятлари ва ҳадисларидан ҳамда Баҳдод ва Қоҳирадаги халифалар тархидан юзлаб мисолларни далил сифатида
116-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138