|
МУСТАФО КАМОЛ АНҚАРАНИ ЎЗИ УЧУН МАРКАЗ ҚИЛИБ ОЛИШИ
Бу ғалабадан руҳланган Мустафо Камол қонуний йўл яъни парламент орқали ҳокимиятни қўлга киритиш учун яна иш бошлади. Янги парламентга сайлов ўтказишга тайёргарлик ишлари бошланди. Лекин у эски аосга биноъан, яъни халифа ҳукуматига тобеъ Усмонийлар парламент сувратида ташкил қилиниши керак эди. Бош вазир Алий Ризо одамларнинг Мустафо Камол тарафига ён босаётганини ҳамда бу ишни амалга оширишда ўзининг ожизигини сезганлиги учун ҳам Мустафо Камол билан келишиб олишни ихтиёр қилди. Шу мақсадда денгиз флоти вазири Солиҳ бошони Анозулга юборди. У Анозулдапарламент ҳайъати билан йиғин ўтказди. Бу йиғн 1919 йил 18 октябрда бўлиб, “Амосия конференцияси”, деб номланди. У бир неча кун давом этди. Унда Солиҳ бошо ҳукумат билан қатнашчиларни муросага келтира олди. Унда ўртага ташланган ва ўша заҳотиёқ қабул қилинган таклиф “Салтанат ёки халифаликка тил теккизмаслик” таклифи бўлди. Кейин Истанбул вакили Арзурум ва Сивас конференциялари қарорларининг ҳаммасига розлик билдирилди. Парламент комитетини тарқатиб юбориш тўғрисида жуда қаттиқ тортишув бўлди, кейин бу масъалани янги парламент аъзолари йиғлиб ҳал қилгунча очиқ қолдиришга қарор қилинди.
Шундан сўнг Мустафо Камол Анқарага, уни марказ қилиб олиш ва у ерда яшаш учун кўчиб кетди. Анқарада уни кутиб олиш учун тантанали маросим уюштирилди. Шаҳар аҳолиси Мустафо Камол етиб келадиган кун жуда эрта турди. Бутун шаҳар ҳаракатга тушди. Ҳатт деҳқонлар ҳам уни кутиб олиш учун далаларини ташлаб келди. Дарвешлар Қуръони Карим оятлари битилган кенг яшил байроқларни кўтариб тантана билан чиқдилар. Мустафо Камол етиб келганда қутлов овозлари, аёлларни кучли ҳайқириқлари, такбир ва таҳлиллар кўтарилди. У шаҳарга қаҳрамон ғолиблардек кириб келди ва у ерда яшай бошлади.
Янги сайловлар бўлиб ўтди. Мустафо Камол Анқарадан парламентга аъзо қилиб сайланди. Кўпчилик ноиблар Анқарага келишди ва ўз ишлари юзасидан маслаҳатлашиб олиш учун бошлангич мажлис ўтказишди. Бу мажлисда парламент мажлиси пойтахтда ўтказилиши ва конференция тарқатиб юборилиши ҳақида таклиф қўйилди. Лекин Мустафо Камол бу икки фикрга ҳам қаттиқ қаршилик қилиб шундай деди: “То парламент адолатни қай даражада тутаётганлиги аён бўлгунча ва парламент сиёсати очиқ равшан бўлгунча коференция давом этиб туриши зарур. Аммо пойтатга кўчиш аҳмоқликдир. Агар бундай қилсангиз ажнабий душманнинг марҳамати остига тушган бўласизлар. Ингилизлар мамлакатда ҳануз тўла ҳукумронлигича турибди. Демак салтанат тез вақт ичида сизларнинг ишларингизга аралашиши ва сизларни қамоққа олиши ҳам мумкин. Парламент озод ва мустақил бўлиши учун Анқарада бўлиши зарур”.
Лекин барча ноиблар мамлакатнинг қонуний ҳокими, мусулмонлар халифаси султон Ваҳидиддин қўл остида бўлишлари учун парламент пойтахтда яъни Истанбулда парламент мажлислари уйида ўтказилишини қаттиқ талаб қилиб туриб олдилар. Мустафо Камол бу талабга қарши ҳеч нарса дея олмай рози бўлди. Лекин у Истанбулга бормай Анқарада қолди ва Анқара ноиблари билан мажлис ўтказди.
93-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138