|
бу ер шубҳалар изҳор қилинадиган жой ҳам эмас. Сен бу мақсадда менинг олдимга келиб ҳато қилибсан. Чунк мен ва қўл остимдаги вазирлар ҳаммамиз бош қўмондонга тўла ишонамиз. Сенга ҳам маслаҳатим, ҳозироқ бош қўмондон олдига бор. У қўрқувларингни ечиб беради ва сени қамраб олган васвасаларни таг-томири билан суғуриб ташлайди”, деб Мусафо Камолни хонасидан чиқариб юборди.
Эртаси куни эрталаб ташқи ишлар вазири Насимийбек бош қўмондога Мустафо Камол билан ўрталарида бўлиб ўтган суҳбатни етказди ва ундан Мустафо Камолга лойиқ жазо қўллашни талаб қилди. Бош қўмондон уни Кавказга четлатиш ҳақида қарор чиқарди. Мустафо Камол зудлик билан Кавказга четлатилди ва у ерда бир йлдан ошиғроқ вақт бирон-бир муҳим ишни амалга ошира олмай қолиб кетди.
Мустафо Камолнинг ташқи ишлар вазири билан бўлган учрашуви, давлатни урушдан чиқиш ҳамда вазирлар ва зобитларни ўз фикрларига қаноъатлантириш учун қилган ҳаракатининг биринчи расмий кўриниши эди. У бу ҳаракатларини инглизлар билан боғланган ҳолда қилганлиги ҳақида далиллар йўқ. Шунинг учун ҳам бу ишлар унинг шахсий фикри ва ижтиходи бўлса керак. Мустафо Камол Истанбулдан четлатилиши билан давлат шунга ўхшаш машъум фикрлардан қутилиб қолди. Лекин кейинчалик бир неча ҳодисалар бўлиб ўтдики, буларда у ўз фикрларини куч билан ўтказишга ва куч билан ҳокимиятни эгаллашга ҳаракат қилгани ҳамда унинг хиёнати очиқ кўриниб қолди.
Мустафо Камолнинг давлатга қарши фитналари
Биринчи ҳодиса Мусафо Камол Кавказда юрган кезларида содир бўлди. Давлат тўнтаришига ҳаракат бўлиб, унга Мустафо Камолнинг алоқаси бўлса керак деган тахминлар бор. Ал-Мийжар Яқуб Жамилбек ҳам фикрлари билан ҳукуматни тўнтариш учун фитна уюштирди. У дўстларига шундай сўзларни ҳам айтди: “Ўларини жуда улуғ деб ҳисоблаб юрган бу шахслар аслида жуда кичкина шахслардир. Мамлакат уларни эгаллаб турган мансабларидан олинишини ва уларнинг ўрнини улардан кўра ватанпарвар ва ихлосли шахслар эгаллаши зарурлигини талаб қилмоқда”. Унинг ҳамфикрларидан баъзилари эътироз билдириб : “Уларни эгаллаб турган мансабларидан олиш жуда осон. Лекин сен бизга асл ҳолатига қайта оладиган одамни кўрсат”, дейишди. Жамилбек ўша заҳоти: “У Мустафо Камолдир”, деб жавоб берди. Бу фитна фош қилинди ва ал-Мийжар Яқуб ва унинг ҳамфикрлари қатл қилинди.
Мустафо Камол бу хабарни Кавказда юрган кезларида эшитди. Бу унга чақмоқдай таъсир қилди. Бу унга ўша фитнада иштирок этиб, Истанбулдан қочиб кетиш имконига эга бўлган доктор Ҳилмийбек орқали етиб келган эди. Истанбул ҳукумати Мустафо Камолдан докторни дарҳол қайтариб юборишни талаб қилди. У ушбу мазмундаги жавоб телеграммасини юборди: “Доктор Ҳилмийбек шу ондан бошлаб менинг ҳимоямда бўлади”. Ҳукумат унинг бу ишига нисбатан ҳеч қандай чора кўра олмади. Чунки у билан тўқнашиш ҳукуматни ёмон оқбатларга дучор қилиш мумкин эди. Мана шу вақеъадан кейин ҳукумат, давлат ва қўшиндаги кўпчилик Мустафо
57-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138