|
амалга ошириб, бу билан халифаликни қулатиш ва уни парчалаб ташлаш имконига эга бўлдилар. Шунинг учун ҳам – гарчи бу иш мусулмонлар учун муҳим бўлмасада – бу найранг услубига эътиборни қаратиб, шу билан ингилизларнинг сиёсий найрангларини билиб олишимиз мумкин.
Иттифоқчилар урушга ҳар-хил ғояларни кўзлаб киришди. Гарчи улар бир сафда туриб урушаётган бўлсалар ҳам, улар бир-бирига душман, бир-бирини ёмон кўрар ва ҳар бири бошқасига қарши махфий равишда ҳийла ишлатар эди. Англия ўша даврда давлатлараро мақомда биринчи ўринда бўлиб, Франция, Россия, Германия ва Италия у билан рақобатлашар эди. Англия Германия ва Усмонийлар Давлатига қарши урушга кирганда бошқа давлатларни ўзи билан урушда қатнашишга ёки лоақал ўзи билан урушнинг охиригача туриб беришга қизиқтира бошлади. Шунинг учун у катта давлатлар билан уларни ғалабадан кейин бўлиб олинадиган катта ўлжаларга умидлантириб, яширин иттифоқ тузишга киришди. 1915 йил 26 апрелда Лондонда имзоланган яширин келишув (битим)да Италияга урушга кирганлиги эвазига Туркия иқлими ва Ўрта Ер денгизидаги унга чегарадош иқлимларни ваъда қилди.
Орадан бир йил ўтгач 1916 йилда Англия, Франция ва Россия Усмонийлар империясини бўлиб ташлаш ҳақида (Сайкс бийко) номли махфий шартномага келишиб олдилар. Кейинчалик мана шу шартнома асосида Мустафо Камол билан сулҳ шартлари тузилди. Лекин бу махфий шартнома Италиядан сир тутилган, бир қанча муддат сирлигича қолган ва охир-оқибат Италия ундан хабар топиб, Усмонийлар империясини бўлиб олиш, ўлжаларни ҳам тақсимлашни қатъий талаб қила бошлади.
1917 йил 27 апрелда Англия, Франция ва Россия ўзаро битим тузишди. Унда Италияга Измир иқлими ва Анозулдан Қуниёгача ғарбий тарафларнинг ҳаммасини беришни ва бу ерлар Италиянинг ваколати остидаги ерлар деб ҳисобланишини ваъда қилди. Биринчи жаҳон уруши тугагач Англия Истанбул ва араб тилида сўзлашувчи ҳамма мамлакатларни босиб олишга шошилди. Франция ҳам келишилган мамлакатларни босиб олишга шошилди ва Лубнонни босиб олди. Англия Францияни Сурияни босиб олишдан тўсиб қўйишга ҳаракат қилди. Лекин Франция 1920 йилда унинг қаршилигига қарамасдан Сурияни босиб олди.
1919 йил апрелда Италия Азолия шаҳри ва унга қўшни ерларни босиб олди. Англия бунга қаршилик кўрсатмади, лекин у Измир шағрини босиб олмақчи бўлганида Англия унга қаршилик қилди. Италия келишилган битимга кўра Аназулнинг ғарбий соҳилларини босиб олмоқчи бўлганида англия ва Франция биз келишган бу битимга Россия розилик билдирмади, деб баҳона қилиб, Италияга у ерларни босиб олишга йўл беришмади. Франция ва Англия Россия билан келишилган битимни бекор, деб ҳисоблади. Италия қаршилик қилгани учун Англия юнонларни Измирни иттифоқчилар тарафидан вакил сифатида босиб олишга мажбур қилди. Англия 4 йил муддат давомида ҳар-хил ҳийла-найранглар ишлатиб, ҳамма мақсадларига эришди, яъни босиб олинган ерларнинг катта қисмига эга бўлди, халифаликни йўқ қилди ва давлатлараро майдонда Исломга ўлдирувчи зарба берди. Англия 2-Лузон
66-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138