|
ҚАҚШАТҚИЧ ЗАРБА
Мустафо Камол вазият ҳамда Ватан жамъийятларининг кўпчилик ноиблари ўзига қарши эканлигини сезгач, бу мушкул ҳолатдан чиқиб кетиш ҳақида ўйлай бошлади. Бу аҳволда Лузаннада сулҳ конференциясини қайта бошлашга ҳеч қандай имконият йўқ эди. Чунки бундай шароитда ингилизларнинг ташқи ишлар вазири конференция муваффақиятининг гарови сифатида талаб қилган шартларни бажариш мумкин эмас эди. Шунинг учун Мустафо Камол бу шартларни бажаришга имкон яратадиган бир ишни қилиши керак эди. Уларни бажариш учун Ватан жамъийяти жумҳуриятга асос солиш, уни жумҳурият раиси этиб сайлаш ҳамда халифаликни бутунлай бекор қилиш ҳақида қарор қабул қилиши лозим эди. Ватан жамъийятидаги кўпчилик унга қарши бўлганлиги ва Мустафо Камолнинг режаларини амалга ошириши ёки у билан бир сафда юришининг эҳтимоли йўқлиги учун ҳам бу жамъийятни тарқатиб юбориш ва янги сайловлар ўтказиб, унинг ёрдамида ўзи билан бир сафда бўладиган, мақсадларини рўёбга чиқарадиган ва ўзи хоҳлаган қарорларини қабул қиладиган ўз одамларини Ватан жамъийяти тузиш ҳақида бош қотира бошлади.
Шунинг учун бу жамъийятни тарқатишга ва кўпчилик овозга эга бўлиш умидида янги сайловлар ўтказишга шошилди. Бироқ янги сайланган мажлис ҳам аввалги мажлис каби унга қарши турди. Шу боис уни тузоққа тушириш ҳамда уни иш юрита олмаётгандек бўлиб кўринадиган бир вазиятга тушириб қўйиш учун ҳийла-найранг йўлига ўтди. Бунинг учун у танглик пайдо қилиб, ундан фойдаланиб қолиш мақсадида сиёсий фитна уюштирди: Вазирларни шаҳар чеккасидаги “Шон Қоя” деб аталадиган ҳовлисига кечки зиёфатга чақирди. У ерда сиёсий ҳолатни ҳар томонлама муҳокама қилишди. Мажлис сўнгида Мустафо Камолнинг таклифига кўра Ватан жамъийятининг қийин аҳволга солиш ва жамъийят аъзоларининг обрў-эътиборларини ерга уриш учун келаси куни ўз мансабларидан истеъфога чиқишга ва мансабларига қайтмасликка келшиб олишди. Эртаси вазирларнинг ҳаммаси кечқурун келишиб олганларидай ўз мансабларидан истеъфо бердилар.
Ватан жамъийяти янги ҳукумат тузиш учун кенгаш ўтказди. Бироқ бунинг удасидан чиқа олмади. Ноиблар ўртаида тортишув ва жанжаллар авжига чиқди. Уларнинг ҳар бири ўз фикрини ўтказишга ва ўз манфаати учун ишлашга ҳаракат қилар эди. Ҳатто вазият бутунлай бетартиб ҳолатга келиб қолди.
Икки кундан сўнг Мустафо Камол айрим мухлис дўстлари учун яна зиёфат уюштирди. Улар орасида Исмат, Фатҳий ва Камолиддинлар бор эди. Гап Ватан жамъийяти тушиб қолган мушкул аҳвол ва у янги ҳукумат ташкил қила олмаётгани ҳақида борди. Вазиятни атрофлича муҳокама қилишди. Суҳбат ниҳоясида Мустафо Камол йиғилганларга қуйдагиларни уқтирди: “Ушбу бетартибликларга чек қўйиш муддати етди. Эртага албатта жумҳурият барпо қилинганини эълон қиламиз. Барча қийинчиликлардан қутилишнинг ягона йўли мана шу. Эртага сен, Фатҳий, мажлисда имкони борича ишларни чигаллаштирасан, аъзоларни бир-бирига қарши гиж-гижлайсан. Шунда сен Камолиддин, жамъийятни боши берк кўчадан чиқариш мақсадида ҳокимият тизгинларини Мустафо Камол ўз қўлига олиши учун чақириш керак, деб таклиф киритасан.
120-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138