|
сиёсий ишларидан четга чиқиб олгани султонни унга қарши чора кўршга йўл бермас эди. Шунинг учун кўпчиик Мустафо Камолга қарши душманчилик йўлини тутгани учун султонни қоралар эди.
Домод Фарид бошо вазирликни тузгач ва ингилизлар ундан розиликларини ва уни қабул қилганликларини изҳор қилагач, султоннинг тахтига бўлган хавфи орта боргач у ўз тахтини фақат ингилизлар мадади билан сақлаб қола оламан, деб ўйлай бошлади. Бу ишдан менга фақат домод Фарид бошо ёрдам бера олади, деб ўйлади. Султон ва Фарид бошо ингилизларни рози қилиш учун барча воситаларни қўллашди. Шу мақсадда “Ингилиз дўстлари” номли жамъийят тузишди. Ҳукумат бу жамъийятга ҳар қандай ёрдамни аямас эди. Ингилизлар ҳам ўз тарафларидан бу жамъийятни тиллалар билан тўлдириб ташлашди. Лекин ҳама одамлар, ёшларнинг кўпчилиги, қўшин зобитларининг кўпчилиги ингилизларни ёмон кўрар ва босқинчиардан ўч олишни истар эдилар.
Шундай қилиб султон ва бош вазир ўзларини ингилизлар бағрига отишди ва уларга тўла суяниб қолишди. Ингилизлар иттифоқчилар армияси бош қўмондон ингилиз генерали Ҳарингтоннинг ёнига мамлакатдаги сиёсий ишларни бошқариб туриш учун Истанбулда олий вакил таъйин қилишди. Ингилизлар Султонга ўз фикрларини айтиб қилдирар ва уни ўзлари хоҳлагандай бошқарар эдилар. Султон сиёсий салтанатини йўқотиб, гўё қамоқда ёки қуршовда қолган одамнинг ҳолига тушиб қолди. Амалда эса салтанат иттифоқчилар, тўғрироғи – Биритания олий вакили ва генерал Ҳарингтон сиймоларида – ингилизларнинг қўлида бўлиб қолди.
Сиёсий бўшлиқ пайдо қилишда ингилизларнинг иши
Ингилизлар мамлакатда сиёсий бўшлиқни вужудга келтириб, уни ўзлари хоҳлагандай тўлдирмоқчи бўладилар. Улар бу мақсадларига эришиш учун зоҳирда мамлакатдаги сиёсий ишларни аҳолининг ўзига ташлаб қўйгандай кўринсаларда, аслида малайларни сиёсий ишларни амалга ошириш учун ишга солдилар. Ерли халқ мамлакатни бошқара олмаслиги очиқ кўриниб қолиши натижасида сиёсий бўшлиқ вужудга келтириш учун ўзлари парда ортига ўтиб олиб, мамлакатда изтироб ва сиёсий беқарорликни вужудга келтириб турдилар. Бўшлиқ бу ҳеч қандай иш қила олмаслик ва мустаҳкам тура олмаслик маъносида, яъни куч-қувват бору лекин бу қувват ўзига лойиқ кўринишга ва ўзига муносиб қудратга эга эмас маъносидадир.
Бўшлиқ уч хил бўлади: сиёсий бўшлиқ, ҳарбий бўшлиқ, стратегик бўшлиқ.
Агар давлат беқарор ва тартибсиз бўлиб, унда сиёсий изтироб ва беқарорликлар ҳукмрон бўлса, давлатга куч қувватни ҳамда ишлай олиш ва мустаҳкам туришга қудратни бериш учун бу бўшлиқни тўлдириш жуда ҳам зарур бўлиб қолади. Буни сиёсий бўшлиқ дейилади. Ингилизлар Усмонийлар Давлатини босиб олганларидан кейин уни Туркия иқлимига чеклаб қўйдилар ва уни шу иқлимнинг сиёсати ва ишларини бошқарадиган қилиб қўйдилар.
72-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138