|
МУСТАФО КАМОЛ УСМОНИЙЛАР ДАВЛАТИ УРУШДАН ЧИҚИШИ ВА ИНГИЛИЗЛАР БИЛАН СУЛҲ ТУЗИШ УЧУН ИШ ОЛИБ БОРАДИ.
Мустафо Камол Дарданеллдан Истанбулга ингилизлар устидан ғалаба қозониб қайтди. Бу ғалабанинг Усмонийлар қўшини маънавий жиҳатларига, Усмоний Дават соясида яшаётган мусулмонларнинг дилларига ва шунингдек иттифоқчиларга ҳам таъсири катта бўлди. Мустафо Камол ўзи бошқариб зафарга эришган жангдан, одамларда Ислом Давлатининг ингилизларга қарши уруш қилишга кучи етиши борасида шубҳалар уйғотиш, Давлатни урушдан чиқиб ингилизлар билан сулҳ тузишини амалга ошириш мақсадида қайтди. Давлат билан ичкарида кураш олиб бориб, Германияни ташлаб ингилизлар билан бирга бўлишни амалга ошириш учун қайтди. У бу жангда аввал ўз фкрларини яшриб юрган бўла, энди уларни одамлар, хусусан зобитлар орасида тарқатар ва юқори мартабали ва нуфузли шахсларга таъсир ўтказишга ҳаракат қилар эди. Иш шу даражага етиб бордики, Мустафо Камол вазирларга тўғри бориб ўз фикрларини очиқ айтиб, уларга ҳам таъсир ўтказишга ҳаракат қила бошлади.
Масалан, Мустафо Камол ташқи ишлар вазирининг зиёратига борди. Ўша вақтда ташқи ишлар вазири Насимийбек бўлиб, у Туркиянинг Германия билан бирга урушга кришни таклиф қилганлардан бири эди. Насимийбек уни Ана Фурта қаҳрамони сифатида жуда шодон қарши олиб, у билан яхши суҳбатлашди. Дарданеллда Ислом Давлатининг иттифоқчилар қўшинини мағлуб қилиб, юртларига қайтариб юбориб, қўлга киритган ғалабаси туфайли бутун суҳбат давомида яхшилик аломатлари кўриниб турди. Ташқи ишлар вазири бу ғалабанинг қанчалар қадирли эканини ва бу мағлубият иттифоқчиларга қай даражада таъсир қилганини билар эди. Чунки бу мағлубият туфайли Россия ўта муҳтож бўлиб турган ҳарбий ёрдамисиз қолар, Франция эса Россияга қурол билан ёрдам бера олмагани сабабли Россия урушга кира олмаганлигидан Германиянинг кучли ҳужумларига дучор бўлар, Германия Шарқ тарафдан келадиган зарбалардан тинч бўлар эди. Бинобарин Германия ва Усмоний Давлат иттифоқчилардан устун бўлиб қолар эди. Шунинг учун ҳам ташқ ишлар вазири бу нарсаларни яхшилик аломати деб билар эди. Лекин Мустафо Камол вазирга у нарсаларни ёмонлик аломати қилиб кўрсатишга ва уни ўз фикрлари билан қаноъатлантиришга ҳаракат қилди. Суҳбат чоғида Мустафо Камол вазир келтираётган ҳужжатларнинг кучлилигини сезиб қолди ва унга қарата таҳдид билан деди: “Мен ҳозир сизга айтадиган сўзларимга жуда аҳамият беришингиз зарур. Агар сиз сиёсатчилар сизга ўтказаётган таъсирларида давом этаверишларига индамай тураверсангиз, ўзингиз ва сиз билан бирга сиёсатчилар тасаввур қилаётган маъаммодан ҳам оғирроқ муъаммонинг олдидан чиқиб қоласиз”. Вазир иккиланиб туриб, унга қарата виқор билан: “Мен нимани кўзлаб гапираётганингизни тушина олмай қолдим?”, деди. Шунда Мустафо Камол: “Мамлакат вайронагарчиликка юз тутяпти. Лекин сиз бунинг аксини даъво қиляпсиз. Табиъийки, сиз буни вазир бўлганингиз учун айтишга мажбурсиз. Аммо сизнинг шахсий фикрингиз бунинг акси бўлиши керак. Шубҳасиз, бутун ҳақиқатни, касаллик манбаъи ва бу бало жойлашган ерни ҳам аниқ биласиз”, деди. Вазир унинг бу сўзларига ҳайрон бўлиб қолди. Кейин унга қараб жиддий оҳангда: “Эй палковник, агар сен мамлакат аҳволи ҳақидаги шубҳаларингни изҳор қилиш учун келган бўлсанг, ҳозир буни вақти эмас,
56-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138