|
ҳинд мусулмонлари номидан эътироз мактуби йўллаб, барча мусулмонларнинг халифаси усмоний халифа мақоми ҳурмат қилинишини талаб қилишди. Оғахон исмоилилар тоифасининг раҳбари бўлиб, Туркия ва бошқа ерлардаги муслимонлар орасида ингилизнинг дўсти ва малайи сифатида танилган эди. Мактуб матни Анқарага етиб бормай туриб Истанбул матбуотида чоп этилди. Мустафо Камол Оғахоннинг тарихини титкилай бошлади: у Англияда яшайди, унинг отлари ингилз отчопарларида мусобақаларда қатнашади, ўзи эса ингилиз сиёсатдонлари ва элчиларининг машиналарида юради. Ингилизлар биринчи жаҳон уруши мобайнида уни кўкларга кўтариб мақтаб ташвиқот олиб боришган, ҳаттао унга керак бўлиб қолса ҳинд муслимонларининг раҳбари сифатида Туркия салтанатига таҳдид қилиш учун фойдаланиш мумкин бўлган шахс деб қаралади. Хуллас у ингилиз қўғирчоқларидан бири.
Мустафо Камол ҳам мана шундай услубда иш юритишга ва халифаликка қарши оммавий фикрни қўзғашга ҳаракат қилди. У одамларга шундай гапларни айтар эди: “Ўта маккор душман Англия юнонлар ёрдамида Туркияни йўқ қила олмагач, ҳийла-найранг йўлига ўтиб, халифани қўллаши ва туркларин иккига бўлиб ташлаши учун қўғирчоғи Оғахонни ишга солди”. Кейин Мустафо Камол Ватан мажлисини қўзғай бошлади. Натижада сўзга чиққан ноиблар халифаликка, дин ишларига ва мухолифат етакчиларига қарши ҳужум қилишда бир-биридан қолишмасликка ҳаракат қилишди. Сўнг жумҳуриятга ҳар қандай қаршилик ва мансабидан четлатиган халифага нисбатан бўлган ҳар қандай тарафдорлик хиёнат ҳисобланади ва унинг жазоси ўлимдир, деган қонун тасдиқлашди. Айрим ноиблар халифалик Туркия учун дипломатик нуқтаи назардан фойдали эканлиги ҳақида гапирганларида Мустафо Камолнинг тарафдорлари уларни дўқ-пўпса, шовқин ва бақириқлар билан жимитишга ҳаракат қилишди. Мустафо Камол шундай деб нутқ сўзлади: “Халифалик, Ислом ва дин кишилари учун: турклар жанг қилиб, беш асрдан буён жангларда ўлимга гирифтор бўлмадиларми? Туркия ҳиндлар ва араблардан юз ўгириб ўзининг манфаатларини ўйлаши ва исломий давлатларнинг ғамини ёйишдан ўзини халос этиш фурсати етмадими?”.
Кейин Мустафо Камол қўшин халифаликни бекор қилиш ва динни давлатдан ажратиш ишида уни қўллаши ёки унга қарши чиқишини аниқ билиб олиш мақсадида Измир яқнида бўлган қўшиннинг йиллик машғулотларида ҳозир бўлди. Фавзий ва Исмат билан бирга шуларни билиш учун бир неча кун ўтказди. Кичик зобитлар ва аскарларнинг кайфиятини билишга ҳаракат қилди ва уларнинг қаршилигини билди. Кўнгли таскин топадиган натижага эриша олмади.
Бир неча кун вазиятни ҳар томонлама ўйлаб кўрди. Кейин террор йўлини тутишга қарор қилди. Йиғилишларнинг бирида унга қаттиқ қаршилик кўрсатган ноибни ўша кечаси уйига қайтаётган пайтда йўқ қилиш учун бир шахсни ишга солди. Халифаликни қўллаб-қувватлаб нутқ сўзлаган яна бир ноибни яна бир марта шундай гапларни гапирсанг остириб юбораман деб қўрқитди. Рауфни Истанбулдан чақиртириб, халқ партиясининг бош комитети олдида Мустафо Камол ўзига ва жумҳуриятга содиқ эканлиги ҳақида қасам ичишга мажбур қилди. Қасам ичмаса партиядан ҳам, жамъийятдан хайдаб юбориш билан қўрқитди. Истанбул ҳокимига
122-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138