|
Икки кундан кейин султон қасрига ингилизларнинг тез ёрдам машинаси келди. Унга Ваҳиди-д-дин ўғли билан чиқди. Ҳарам оғаси кичкина чемадонни, ҳаммол эса кийимларини кўтариб олган эди. Машина уларни буғ кемачасига, кемача эса портда турган ингилизларнинг ҳарбий кемасига элтиб қўйди. Бу кема уни Мальта оролига олиб борди. Бу воқеъа 1922 йилнинг 17 ноябрида содир бўлди.
Халифа кетгандан кейин амакиининг ўғли амир Абдулмажид ибн Абдулазиз олий мажлиснинг розилиги олингач мусулмонларнинг халифаси деб эълон қилинди. Халифалик тарафдорларидан жуда кўп кишилар халифани қўллаб-қувватлашларини изҳор этгани шошилдилар. Рауфбек, доктор Аднонбек, Алий Фуод, Козим Қора Букайр ва бошқалар халифанинг зиёратига боришиб, бутун оламга ўзларининг халифаликка содиқликларини ҳамда халифа ҳали ҳам мавжуд эканини билдириб қўйиш учун унга садоқатларини маълум қилдилар. Лекин Мустафо Камол салтанатни халифаликдан ажратишга қаноат қилиб, бутун ҳокимиятни ўз қўлига олди ва халифани ҳар қандай салтанатдан ҳоли қилиб қўйди. Шундан сўнг сулҳ конферецясига тайёрлана бошлади.
Ингилизлар халифаликни бекор қилиш ва давлатни диндан ажратишни шарт қилади
1922 йилнинг 20 ноябрида Лузанна конференцияси очилди. Унда Усмоний Давлатдан фақат Анқара делегацияси қатнашди ва унга биринчи жаҳон урушидан мағлуб бўлган Усмоний Давлатнинг вакили сифатида қаралди. Конференцияда ингилиз делегациясининг раиси сифатида Англия ташқи ишлар вазири Карзун ҳозир бўлди. Чунки Лойд Жоржнинг вазирлиги 1922 йил 19 ноябрда истеъфога чиққан эди. Конференция ўз ишини бошлади. Унда Туркиянинг мустақиллигини тан олиш учун Карзун тўртта шарт қўйди:
1. Халифаликни бутунлай бекор қилиш.
2. Халифани Туркия ҳудудларидан ташқарига чиқариб юбориш.
3. Унинг мол-мулкини мусодара қилиш.
4. Давлатнинг диндан ажратилганини эълон қилиш.
Конференция муваффақияти мана шу тўрт шартга боғлиқ қилиб қўйлди. Шунинг учун у 1923 йил 4 февралда бирор натижага эриша олмасдан тарқалди ва унинг муваффақиятсиз якунлангани эълон қилинди.
Исмат Туркияга қайтди. Мустафо Камол уни Эскишаҳарда кутиб олишга ошиқди. Шу ерда ундан конференциянинг барча тафсилотини билб олди ва кейин у билан Анқарага қайтиб келди.
118-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138