|
намоз адо қилинаётган пайтда халифанинг атрофида бўладиган дабдаба кўринишларни бекор қилиши ҳақида қатъий буйруқ берди. Шунингдек халифанинг мартабасини энг паст даражага тушириб қўйди. Унга тобелар ундан узоқ юришлари лозимлигини таъкидлади.
Мана шундай террорчилик муҳитида, мана шундай ташвиқот ва овозалар бўлиб турган бир вақтда Ватан олий мажлиси кенгаш чақирди. Мажлис 1924 йилнинг 1 мартида йиғилди. Кириш нутқи халифаликни йўқотиш ҳақида бўлди. У қаттиқ қаршиликлар бўрони билан кутиб олинди.
Жамъийятга халифаликни бекор қилиш, халифани хайдаш ва динни давлатдан ажратиш ҳақидаги қарор тақдим қилинди. Мустафо Камолдан таъсирланиб, ҳаяжонга тушган ноиблар қуйдагича нутқ сўзлашди: “Нима қилиб бўлса ҳам хавф остига тушиб қолган жумҳуриятни сақлаб қолиш ва уни мустаҳкам илмий асосга қуриш лозим. Халифа ва Усмон хонадони қолдиқлари йўқолиши даркор. Эски диний маҳкамалар (қозихоналар) ва унинг қонунлари замонавий маҳкама ва қонунларга алмаштирилиши лозим. Диний мадрасалар диний бўлмаган ҳукумат мактабларига ўз ўрнини бўшатиб бериши зарур”.
Шиддатли тортишувлар ва қаттиқ жанжаллар остида бирор натижага эришиб бўлмади. Иккинчи кун Ватан мажлис ушбу қарорни кўриб чиқиш учун яна йиғилди. Унинг мажлиси тун бўйи, то эрталабки соат 6 яримгача тинимсиз тортишув ва қаттиқ мунозаралар билан давом этди.
1924 йил 3 март. Эрта тонг. Ватан олий мажлиси халифаликни бекор қилиш ва динни давлатдан ажратишга рози эканлигини эълон қилди. Шу кеча Мустафо Камол Истанбул ҳокимига халифа тонг отмасдан Туркиядан чиқиб кетиши лозимлиги ҳақида буйруқ юборди. Ҳоким миршаблар ва аскарлар бўлинмаси билан ярим кечада халифа қасрига борди. Унга баъзи кийимлари ва бир нечта тиллолар солинган чемоданни тутқазиб, мажбуран бир машинага ўтқазди. Машина уни чегарадан ўтиб Швецария томон олиб кетди. Икки кундан сўнг Мустафо Камол саройнинг барча амир ва амирларини тўплади ва ҳаммалари шаҳар ташқарисига чиқишди. Шу ерда барча диний вазифалар бекор қилинди. Мусулмонларнинг вақф ерлари давлат мулкига айлантирилди. Диний мадрасалар дунёвий мактабларга айлантирилиб, маъориф вазирлиги назоратига топширилди.
Шу билан мустафо Камол Англия ташқи ишлар вазири талаб қилган шартларни бажарди. Энди сулҳ битими имзоланиши ва унинг муваффақиятини тўсадиган ҳеч нарса қолмади. 1924 йил 8 март. Туркия ташқи ишлар вазири, турк делегациясининг раҳбари Исмат бошо конференцияни чақирилишини сўраб иттифоқчиларга мактуб йўллади. Улар бунга розиликларини билдиришди. 1924 йил 23 апрель. Лузанна конференцияси қайта очилди. Қатнашчилар сулҳ шартларига келишдилар. 1924 йил 24 апрель. Лузанна аҳдномасига имзо чекилди. Давлатлар Туркиянинг мустақиллигини тан олди. Ингилизлар Истанбулдан ва бўғоздан чиқиб кетишди. Ҳарингтон Туркияни тарк этди. Мана шу вақеъалардан кейин ингилиз ноибларидан бири қуйи палатада Туркиянинг мустақиллигини тан олгани учун Карзунга эътироз
123-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138