|
26 апрелда Сан Стефано шаҳрида ватанпарварлик жамъийяти тузилди ва шайхул-Ислом фатвосига кўра султон Абдул-Ҳамидни тахтдан тушириш ҳақидаги қарорни қўлга киритди. Тахтга Абдул-Ҳамиднинг укаси Муҳаммад Рашод (1844-1918й.й.) ўтирди. Конституция ижро қилишга қайтарилди. Шундай қилиб Усмоний Давлатнинг ҳукумат бошқарув низоми ўзгариб, халифалик низомидан консттуцион парламент низомига айланди. Бу консттуцияда Ислом низомидан: “Давлат раиси Халифа, салтанат Халифа қўлида-дир”, деган иборалардан бошқа бирон бир Исломий қонун қолмади. Парламент ва вазирлик вужудга келди. Қонунларни парламент ишлаб чиқадиган бўлди. Ҳокимиятни бошқариш ва қонунлар ишлаб чиқишда шаръий ҳукмлар даври тугади.
Биз юқорида айтиб ўтган ишлар конституция ҳукмига оид ишлардир. Аммо қозийлар ҳукм қиладиган шаръий ҳукмларга келсак, уларнинг “қонун”ларга ўзгартирилиши анча олдин (1856 йилдан бери ғарб қонунларини олишга ҳаракат) бошланган эди. Чунки ғарб Давлатлари, хусусан инглиз ва французлар, уларнинг малайлари ва ғарбга берилиб кетган баъзи мусулмонларнинг қаттиқ урунишлари билан Давлат ғарб қонунларини Абдул-Мажид (1839-1861 йилларда халифа бўлган) халифалиги кунларидаёқ олиб киргизган эди. Бу қонунлар қонуний кучга эга бўлиб, қозийлар улар билан ҳукм қилишар эди. 1275 ҳижрий-1857 мийлодий йилда Давлат “Усмоний жазо қонуни”ни, 1276 ҳ.-1858м. Йилда эса “Ҳуқуқлар ва тижорат қонуни”ни чиқарди. 1288 ҳ.-1870 м. йилда эса маҳкамалар иккига бўлинди: шаръий маҳкама ва низомий маҳкама. Бу икки маҳкама учун алоҳида низом ишлаб чиқилди. 1295ҳ.-1878м. йилда эса “Ҳуқуқий ва жазоий маҳкамаларнинг қонуни” ишлаб чиқиди. Булар ҳақида шайхул-Ислом ва уламолар тарафидан ҳақиқатда бу ишлар Ислом шариъатига зид эмас, шунинг учун ҳам уларни қўллаш жоиздир, деган фатволар чиқарилди. 1286ҳ.-1868м. йилда уламолар маданй қонунларни Давлатга киритишни оқлашга ҳеч нарса топа олмаганларидан кейин “Мажалла” (“Кодекс”) китобида Франциянинг қадимги маданий қонунларига тақлид қилинган эди. Маданий қонун ўз ичига олган ишларни ва улардан олиш мумкин бўлган ҳукмларни риоя қилиш билан бирга, агар унга мавофиқ келадиган фиқҳий сўз топилса, фиқҳ китобларидан олинди. Ҳатто француз маданий қонунининг асоси – руҳий интилиш ёки қонуннинг ўзи эмас руҳи деб номланади. Шу асос ҳам олиниб, унинг учун алоҳида модда ишлаб чиқлди, яъни “Аҳдларда асослар ва лафзларга эмас, балки мақсадлар ва маъноларга эътибор берилди”.
26-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138