|
келтиришди. Комиссиянинг бирча аъзолари бу таклифга қарши бўлди ва рад этишга келишишди.
У ерда Мустафо Камол ҳам бор эди. Уларнинг келишувларини кўргач ва кимисиянинг қарори таклифни бир овоздан рад этиш эканини аниқ билгач ғазаб билан ўрнидан сакраб туриб кетди ва минбарга кўтарилди. Кейин йиғилганларнинг мунозараларини шундай деб қичқириб бўлиб ташлади: “Жаноблар, Усмоний Султон ҳукмронликни халқдан куч билан тортиб олган эди. Халқ ҳам уни куч билан қайтариб олишга азму-қарор қилди. Салтанат халифаликдан ажратилиши ва халифалик бекор қилиниши керак. Сизлар рози бўласизларми, йўқми барибир тез орада шундай бўлади. Ана шу вақтда баъзиларингизнинг бошлари танасидан жудо қилиниши мумкин”.
Комиссия аъзолари даҳшатга тушиб, тиззалари қалтираб қолди ва бу таклифни миллий мажлисга топширдилар.
Кейин миллий мажлис таклифни кўриб чиқиш учун тўпланди. Кўпчилик уни очиқ ойдин рад этиб, унда ва ҳатто Мустафо Камолнинг ўзидан ҳам ғазабда эканликларини яшириб ўтиришмади. Мустафо Камол ҳам буни сезди. Таклиф очиқ овозга қўйилган пайтда Мустафо Камолга унинг рад қилиниши ҳамда жуда кўпчилик унга қаршилиги маълум бўлди. Шунинг учун атрофига ўзини ҳимоя қилишлари учун ос ёрдамчиларини тўплади ва бу таклифга бир марта фикр билдиришни талаб қилди. Айрим ноиблар унга эътироз блдириб, номма-ном чақирилиб фикр билдиришни талаб қилдилар. Мустафо Камол бунга рози бўлмади. Унинг тарафдорлари очиқ қуролланиб олган эдилар. Улар қўлларини тўппончаларга қўйган вақтда Мустафо Камол таҳдид билан қичқирди: “Мен ишонаманки мажлис таклифни тезда бир овоздан қабул қилади. Овоз бериш учун қўлларини кўтариш кифоядир”. Шу вақт таклиф овозга қўйилди. Бироқ жуда озчилик қўл кўтарди. Лекин мажлис раиси: “Мажлис бир овоздан таклифни қабул қилди”, деб натижани эълон қилди. Шунда бир неча ноиблар ўринларидан сакраб туриб: “Бу тўғри эмас, биз бунга қўшилмаймиз”, деб қичқиришди. Мустафо Камолнинг ёрдамчилари уларга қарата: “Ўтир, жим бўл” деб бақириб берди. Ҳамма ёқни тўс-тўпалон ва ғала-ғовур босиб кетди ва шу билан мажлис тугади.
Мустафо Камол ёрдамчилари қуршовида мажлислар зални тарк этди. Бу 1922 йи ноябрнинг бошида, яъни Лузанна конференциясига таклиф этилгандан 14 кун кейин бўлиб ўтган эди.
Бу қарор қабул қилинганидан 5 кун кейин тўсатдан Рифъат бошо Истанбулда ҳарбий тўнтариш қилди ва қўшин ва ҳарбий куч ёрдамида пойтахтда ҳокимият жиловини қўлга олди. Бу воқеъалар генерал Ҳарингтоннинг кўз ўнгида содир бўлди. Шундай қилиб султон ҳукумати куч билан бекор қилинди. Султон эса буни назар-писанд қилмасдан бир неча кун турди. Кейин Ҳарингтонга оғзаки нома йўллади. Номани қасрдаги оркестр дирижёри олиб борди. У номани генералга оғзаки етказди. Унинг мазмуни қуйдагича эди: “Султон ингилиз қўмондони ва Британя ҳукуматининг ҳимоясини талаб қилади. Зеро, ҳазрати олийларининг ҳаётлари хавф остида қолгани аниқдир”.
117-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138