|
Трисдан қувиб чиқаришга келишиб олишди ва бу амалга оширилди. Юнон қўшинлари чиқиб кетди. Анқара ҳукумати идорий ишларни ўз қўлига олди. Туркияда ингилиз қўшинларидан бошқа ажнабий кучлар қолмади.
Бу ҳам Мустафо Камолнинг иттифоқчиларни Истанбул ва бўғозлардан қувиб чиқариб қўлга киритган улкан ғалабаси деб ҳисобланди ва юнонлар билан бўлган жанглардаги ғалабалари овоза қилингандек бу “ғалаба” ҳам овоза қилинди. Бироқ оз-моз ақл юритилса бу ишларнинг ҳаммаси ингилизлар мамлакатдан барча иттифоқчиларни чиқиб бориб, фақат ўзлари қолишлари учун Мустафо Камолнинг улар билан келишиб амалга оширганлиги маълум бўлади.
Сиёсатчилар ва зобитлар Мустафо Камолни Халифаликни бекор қилишдан қайтаради
Шу билан ички ишлар даври ниҳоясига етди. Энди фақат сулҳ конференциясидаги муаммони ҳал қилиш масаласи қолган эди. Бу орада сиёсатчилар ва зобитлар Мустафо Камол халифаликни бекор қилиш ниятида эканини сезиб қолишди. Натижада миллий мажлисда бу муҳим иш хусусида Мустафо Камолга бу борада қарши туришга тайёр эканликларини очиқ ойдин билдирдилар. Шуниингдек қўшиннинг кўпчилик қисми ҳам Мустафо Камолнинг бу ёвуз ниятини сезиб қолган эди.
Генерал Козим Қора Букайр бошо Султоннинг ашаддий тарафдорларидан эди. Шунинг учун ҳам у шошилинч равишда Мустафо Камолни огоҳлантириб, шундай деди: “Модомики бу муҳим иш хусусида, яъни дустур хусусида халқ билан маслаҳат қилинмаган ва унинг фикри олинмаган экан бундай дустур шаръий жиҳатдан ноқонуний ҳисобланади. Қолаверса фақат халқнинг ўзи хоҳлаган ҳукмни танлаб олиш ҳуқуқига эга”. Кейин у қуйдаги таҳдид сўзлари билан гапни тугатди: “Қасам ичиб айтаманки, мамлакатни халифалик тузумидан жумҳурият тузумига айлантириш мақсадида босадиган ҳар бир қадамингни – бу иш мендан ҳар қандай қурбонликларни талаб қилмасин – тийиб қўяман”.
Козим Қора Букайр – бутун қўшин ҳурмат қиладиган шахслардан бири бўлгани учун ҳамда унинг донолигини, узоқни кўра олишини билгани ва унга ишонганлиги учун – халқ ва қўшинни Мустафо Камолга қарши ҳаракатлантира олишга қодир эди. Буни англаб етган Мустафо Камол дарҳол уни тинчлантириб қуйдагича мактуб йўллади: “Миллий мажлис ишлаб чиққан дустур ҳали тамомига етказилгани йўқ. Балки у мамлакатда демократик ҳукмлар билан ҳукм юритмоқчи бўлаётганларга кўрсатма бўлиши учун ишлаб чиқилган умумий асослар мажмуасидир холос. Бу қонунлар ичида муқаддас салтанат ва муқаддас халифаликка қарши чиқиш ёки жумҳуриятҳукмини ўрнатишга тарғиб қиладиган бирор нарсанинг ҳиди ҳам йўқ. Бизни салтанат йўқотиб, ўрнига жумҳурият ҳокимиятини ўрнатишади, деб ўйлаётганлар биз яшаб турган оламдан бошқа оламда, яъни хаёл ва гумонлар оламида яшамоқдалар”.
112-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138