|
Унда қизғин тортишувлар бўлиб, Фоленгхейн Мустафо Камолга қарата тахқиромуз сўзлар айтди. Бунинг натижасида Мустафо Камол ишдан кетиш ҳақида ариза берди: лекин ҳарбий вазир Анвар унинг аризасини қабул қилмай, яна Кавказга қайтаришга буйруқ берди. Лекин у бу сафар ҳарбий вазирнинг буйруғига бўйсунмади ва Кавказга қайтишни рад қилди. Бу ҳолатдан хабар топган Анвар унинг итоатсизлигини беркитиш ва бу хунук ҳолатдан қутилиш мақсадида унга номаълум муддатга “касаллик туфайли”дам олишга ижозат берди. Лекин Фоленгхейн бу ижозатга қаршилик билдириб, итоатсиз саркарданинг ишини трибунал орқали ҳал қилишни талаб қилди. Охир оқибат Мустафо Камолга ижозат беришга қарор қилинди. У ўша вақтда Ҳалаб шаҳрида эди. У бу ердан кетмоқчи эканлигини ва пулга бўлган эҳтиёжини билдирди. Унинг ўнта зотдор отлари бўлиб, уларни сотмоқчи бўлди. Жамол бошо унга ёрдам учун 2000 тилло танга берди ва Истанбулга қайтиб келганидан кейин эса яна 3000 тилло танга юборди. Бу ишлардан Мустафо Камолнинг инглизлар билан бирга Усмоний Давлатга қарши турганлиги очиқ кўриниб қолди.
Мустафо Камолнинг ҳокимиятни олишдаги қатъий ҳаракатлари
Аммо учунчи ҳодисада масъала фақат фикрни изҳор қилиш ва саркашлик бўлмай, балки Мустафо Камол ҳокимиятни қўлга киритишга астойдил киришди. Мустафо Камол тарафидан бир неча ишлар содир бўлдики, бу ишлардан у ўз фикрларини ингилизлар билан боғланиб амалга оширганини хулоса қилиб олиш мумкин эди.
1918 йил 3 июлида султон Муҳаммад Рашод вафот этди. Унинг ўрнига тахтга Муҳаммад 5 номи билан машҳур бўлган Муҳаммад Ваҳиди-д-дин ўтирда. Мустафо Камол ҳокимиятни қўлга олиш фурсати етиб келганини англади. Чунки у Ваҳиди-д-дин валиаҳдлиги вақтида у билан Германияга сафар қилган ва у ерда немис маршали Ҳенденбург билан учрашган эди. Анвар уни валиаҳд Ваҳиди-д-дин билан бирга Германияга бориб, немис ҳарбий қувватини ўз кўзи билан кўриб, шояд фикрларидан қайтар деган мақсадда унга ҳамсафар қилиб юборган эди.
Сафардан қайтганларидан кейиноқ Муҳаммад Рашод вафот этиб, тахтга Муҳаммад Ваҳиди-д-дин ўтирди. Мусафо Камол бу фурсатдан фойдаланиб, султонни ўз фикрларига қаноъатлантириш ва вазирлик лавозимини эгаллаш мақсадида зудлик билан янги султоннинг зиёратига борди. Султон уни самимий ва дўстона қарши олди. Султонинг унга қилган эҳтироми шу даражага етдики ҳатто султон унинг сигаретига ўз қўли билан олов тутди. Мустафо Камол унинг бу ҳурмат-эҳтиромидан яна ҳам руҳланиб, унга ўз фикрларини очиқ ва дадиллик билан айта бошлади. Мустафо Камол султонга: “Мамлакатга таҳдид солаётган вайронагарчилик жуда яқинлашиб қолди. Шунинг учун сиз қўшинга ҳам бошчилик қилишингиз, Анвар ва немис қўмондонларини мансабларидан четлатиб, номига эмас, ҳақиқий султон бўлишингиз, қўшинга ҳам тўла ҳукумрон бўлишингиз зарур. Сида бу ишни ҳам бошқара олишга етарли истеъдод бор. Агар сиз бу ишларни амалга оширсангиз Туркияни тез кунларда жарга қулаб кетишидан сақлаб қоласиз. Бундан ташқари сиз
60-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138