|
яққол намойиш қилар эдилар. Араб зобитлари турк зобитларига қарши норозиликларини изҳор қилишди. Лекин миллат учун эмас, балки давлат учун қайғуриш вожиблиги уларнинг ҳаёлига келмас эди. Чунки бу ерда масъала араб ва турк миллатини бирлаштириш масаласи эмас, балки “Ислом Умматининг яхлитлиги”, “Аллоҳ таоло итоъат қилишни вожиб қилган, осий бўлишни эса ҳаром қилган, унга осий бўлиш билан баробар бўлган Истанбулдаги Халифа” ҳамда “муслим – муслимнинг биродари, уни душманга топшириб ҳам қўймайди, унга зулмҳам қилмайди” мана шулар асосий масъалалар эди. Шунинг учун ҳам араб зобитларининг баъзилари бу вазъиятдан тасирланиб, 1909 йил охирларида “Бирлик ва тараққиёт” жамъийятининг аъзоларидан бир гуруҳ фикрларини учрашувга чақирдилар. Улар бу учрашувга розилик билдириб, Истанбулда узоқ давом этган учрашув бўлиб ўтди. Унда араб ва турклар ўртасидаги қарама-қаршиликларнинг тамоман олдини олиш тадбирлари кўриб чиқилди. Бу учрашув бирликка қайтиш ва миллатчиликни тарк қилиб, ёлғиз Ислом ақидаси остида бирлашишга олиб боришига оз қолди. Лекин турк миллатчилигига бўлган эътиқоди Исломга бўлган эътиқоддан юқори бўлган Аҳмад Оғабек ва Юсуф Оқшурбек каби баъзи турк ёшларига миллатчилик эътиқодларини тарк қилиб, фақат Ислом эътиқодига садоқатли бўлиш оғир кўринди. Шунинг учун ҳам улар бу ишга аралашиб, арабларга қарши ва туркларни улуғлашлик ҳақида қаттиқ гапларни гапиришди. Бу нарса учрашувни тарқалиб кетишига ва уни учрашувдан олдинги ҳолатидан ҳам ёмон ҳолатга тушиб қолишига олиб келди.
“Бирлик ва тараққиёт” жамъийяти миллатчилилигида давом этиб, ниҳоят жамъийятдаги бутун ишлар турклар қўлига ўтганидан кейин, унинг программасини ўзгартириб, уни соф туркия жамъийятга айлантириб олди. Бу ўзгартириш сабабли ундан барча араб, албан ва арманлар ҳамда Ислом эътиқодига суяниб, миллатчилик эътиқодидан воз кечган баъзи турклар ҳам ажралиб чиқди.
Араб миллий жамъийятлари ва гуруҳларнинг тузишда Европа элчихоналарнинг фаолиятлари
Бу ишлар натижасида Европа давлатларининг элчихоналари араблар билан боғланиш ва ҳар-хил жамъийятлар, сиёсий гуруҳлар тузишга астойдил киришдилар. Улар “Маркашлашмаган ҳизб” сиёсий гуруҳни тузиб, марказини Қоҳира, раиси этиб Рафиқу-л-Аъзамни тайин қилдилар. “Ислоҳ жамъийяти” тузилди, унинг маркази Байрут эди. “Абадий кулб”ва бошқа бир қанча жамъятларда асос солинди. Шундай қилиб, ингилиз ва французлар миллатчиликни олға сураётган ва уларга ўз юртларининг ҳазиналарини очиб бераётган арабларнинг сафларига янада ичкари кириб боришди. Бунинг натижасида 1913 йил 18 июнда араб ёшлари Парижда Франция бошчилигида катта бир конференция ўтказдилар. Бу конференция араб миллатчилари ўзларини Усмоний Давлатдан ажралиб, Англия ва Франция билан бирлашганлигининг биринчи эълони бўлди.
Бу ишдан ҳабар топган “Бирлик ва тараққиёт” кишилари “Турк ўчоғи” (яъни “Турк оиласи”) номли янги жамъият тузишди. Унинг асосий ғояси, Исломни ҳаётдан
14-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138