|
ҒАРБ КОНСТИТУЦИЯСИ ҚОНУНЛАРИНИ КИРИТИШГА ҲАРАКАТ
Истамбул марказининг фаъолиятлари:
Ғарбдавлатлари мусулмон фарзандларини мадраса, институт ва хилма-хил тарғиботлар орқали йўлдан оздириш билан кифояланмадилар, балки улар ҳукумат бошқарув низоми ва Шаръий ҳукумларни ўзгартириб, унинг ўрнига ғарб қонунларини қўйиб, давлатни эгаллашга интилдилар. Бу мақсадларни амалга ошириш учун бир неча услубларни қўлладилар. 1839 йил халифалик тахтига Абдулмажид I ўтирди. У бор йўғи 16 ёшда эди. Бу вақтда Рашид бошо Усмоний давлатнинг Лондондаги махсус элчиси эди. Абдулмажид халифалик тахтига ўтириши билан Рашид бошо Истамбулга етиб келди ва ташқи ишлар вазири этиб тайинланди. У янги мансабини эгаллаган заҳоти конституцион парламент асосига кўра ҳукумат бошқарув низомига тарғиб қила бошлади. Ватандошларнинг ҳуқуқларини баён қилиб берадиган ва давлатда кўпроқ кўриниб турган ёманликларни бекор қилишни эълон қиладиган конституция орқали Усмоний Давлатни ривожланган давлатлар сафига кўтаришга азму қарор қилганини маълум қилди. Рашид бошо жуда осонлик билан ўз режасини ёш султон тарафидан қўллаб-қувватланишига эришди. Конституция васиқаси эса ўта яширин тарзда таёрланди.
1839 йили 3 ноябрида халифаликни бутун олимлари, Истамбул аҳолиси вакиллари, Европадаги Ислом Давлатига қарашли ерларда яшовчи халқларнинг вакиллари ва дипломатие тизим аъзолари Мармара денгиз соҳилидаги қасирларнинг жанубий тарафига жойлашган кошонага “Гулхон” исми билан машҳур бўлган мактубни ўқилишини эшитишлари учун чақирилдилар. Тўпланганларга конституцон ҳужжат ўқиб эшиттирилди. Бу ҳажжатда Ислом ҳукмларини риъоя қилишга ҳаракат қилинган ва шу билан бирга Европа фикрлари ҳам киритилган эди. Бу иш давлат қонунларига ғарб конституцион қонунларини киритишга бўлган биринчи уриниш эди. Лекин бу ҳужжат ҳаётга татбиқ қилинмасдан қоғозларда қолиб кетди. 1855 йил Европа давлатлари, хусусан Англия Усмоний Давлатдан конституцион тузатишлар киритишни қаттиқ талаб қилиб туриб олди. Европа давлатларини тазйиқи туфайлисултон февраль ойининг бошида конституцион ислоҳ варақасини чиқарди ва у “Хатти Ҳумоюн” номи билан танилди. Ёш султон бунда “Гулхона” номи билан машҳур бўлган хатида давлат фуқароларига берган ҳуқуқларини таъкидлаб ўтди.
Насронийларга муъайян ҳуқуқлар берилди:
1. Маданий ишларни бошқариш зиёлилар ва черков кишиларидан тузилган хайъатга топширилсин. Бу ҳайъат халқ тарафидан сайлансин.
2. Насроний динини қабул қилган мусулмонни Ислом динига қайтишига мажбур қилинмасин, балки ҳар қандай мусулмон Ислом динини тарк этиб, насроний динини қабул қилиш ман ъ қилинмасин.
3. Мусулмонлар учун бўлган мажбурий ҳарбий хизмат насронийлар учун ҳам мажбурий қилинсин. (Авваллари мажбурий ҳарбий хизмат фақат мусулмонларга хос эди).
20-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138