|
Мустафо Камол 15 майда “Анабли” кемасида Қора денгиз орқали Самсунга етиш мақсадида Истанбулни тарк қилган эди. Лекин у Самсунга бориш ўрнига Измирга борди.
Вазирлик бу ишдан хабардор эди. Шунинг учун Мустафо Камол Истанбулни тарк қилган кун ярим тунда, яъни 16 май тунда бош вазир домод Фарид бошо Британия олий коммисари вакили билан дарҳол учрашишни талаб қилди. Учрашувда бош вазир вакилига – султонга Мустафо Камол ички иқлимларда тўполон чиқариш мақсадида эканлиги ҳақидаги хабарлар келгани сабабли, султон Мустафо Камолни шарқий иқлимларга юбориш фикридан қатганини, шунинг учун уни йўлдан ҳар қандай услуб билан бўлса ҳам қайтариш лозимлигини, айтди. Вакил бош вазирга зудлик билан Мустафо Камолнинг йўлини тўсиб, уни орқага қайтариш ҳақида буйруқ берилади, деди. Лекин ингилизлар бунинг учун ҳеч қандай чора кўришмади. Мустафо Камол бемалол кемада Измирга қараб юришини давом эттириб, 19 майда яъни Измирда юнонларнинг мусулмонларни қўрқувга солиш ва фитна чиқариш ишлари авжига чиққан бир пайтда Измирга етиб келди.
Мустафо Камол шаҳрига келиши билан волийларни йиғиб, уларга ўзи юнонларга қарши чора кўришни ва бунга салтанат рози эканлигининг хабарини берди. Кейин юнонликларни йиғиб уларга маъруза қилиб, улардан халқни миллатчилик намойишларига тайёрлашни талаб қилди. Намойишда насронийларга қаршилик қлишдан огоҳлантириб, у тинч йўл билан ўтказилиши кераклигини уқтирди. Уларга қилган маърузасида қуйдаги сўзлар ҳам бор эди:
“Душанба кунгача сизлар, аҳолининг кўпчилигини катта бир йиғинга йиғиб, унда миллатчилик туйғуларини қўзғайдиган ва турк халқининг ҳаётийлигини намойиш қилиб берадиган оташин нутиқлар қилиб миллатчилик руҳида намойиш уюштириш ишларини охирига етказишларингиз керак. Биз тинчлик йўли билан олиб борадиган намойишимиз орқали иттифоқчиларда адолат ҳиссини қўзғамоқчимиз ҳамда уларга устимиздаги адолатсизликни сездириб қўймоқчимиз. Мен аминманки, тинчлик билан олиб борадиган миллий намойишимиз, ғарбдаги олийжаноб ва машҳур шахсларни бизнинг миллий ишларимизга шармандаларча аралашувларга тўсиқ қўйишга чорлайди. Намойишлар вилоятнинг ҳамма тарафларида ўтказилиши, катта давлатларга ва саройга телеграммалар юборилиши лозим. Бирор кимса насронийларга озгина бўлсада қаршилик қилиб тўпалон чиқаришга имкон бермаслигингиз зарурлиги ҳақида сизларни қаттиқ огоҳлантираман. Намойишимиз миллий руҳда ва тинч ўтказилмоғи шарт”.
Мустафо Камол салтанат устидаги шахсларга аҳоли номидан кескин телеграммалар жўната бошлади. Уларнинг бирида: “Мамлакат хафв остида!”, яна бошқасида: “Марказий ҳукумат ўзининг асосий ишларини уддалай олмай қолди”, яна бирида: “Юртимиз мустақиллигини фақат халқ хоҳиши ва халқ ҳаракати билангина ҳимоя қила оламиз”, деб ёзилган эди. Улар ичида халқнинг қаттиқ ҳаёжонини очиқ намойиш қилган телеграмма Истанбулга Синуп ҳарбий портидан жўнатилган бўлди. Унда “Европа ўзи хоҳлагандай ҳаракатланаётган, ўзи хоҳлагандай бошқараётган Туркияда турк халқи учун ҳаёт йўқ!”, деб ёзилган эди.
79-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138