|
Шом ўлкаларида миссионерлик ташрифларининг ёйилиши
Гарчи озарийларнинг миссионерлик жамъийяти мавжуд бўлса ҳам мисионерларнинг таъсири тўхтаб қолди. Улар Мальтадагина қолишди. Лекин 1820 йилда уларнинг фаъолияти янгидан бошланди ва Байрутда миссионерлик жамъийятининг маркази ташкил қилинди. Бу жамъийят бутун эътиборини диний маъориф ва мисионерликка қаратиб, таълим ишларига кам эътибор берди. Иброҳим бошонинг бу жамъийятни рағбатлантириши, мисионерлар олдида барча Шом ўлкасининг эшикларини кенг очиб бериши ва уларни Франция таъсири ва мадади билан қўллаб қувватлаши натижасида йилда барча Шом ўлкаларида миссионерлик ташрифлари кенг қулоч ёйди. Чунки Иброҳим бошо бу вақтга келиб Шом ўлкалари: Фаластин, Ливан (Лубнон) ва Сурияни босб олган эди. Француз, ингилиз ва америкалик миссионерлар Иброҳим бошо ҳукумати тарафидан қўллаб қувватланиши уларнинг фаъолиятини яна ҳам кучайтирди. Бу жамъийят Ливаннинг Айнтура қишлоғида универстет очди. Америка ваколатхонаси ҳам китоблар босиб чиқариш ва тарқатиш мақсадида Мальтадаги босмахонасини Байрутга кўчирди. Бу ишда америкалик машхур мисионер Эйли Смит катта фаъолият кўрсатди. У Мальтадаги мисионерлик жамъийятида кўнгилли равишда ишлар ва ваколатхона босмахонаси ишларини бошқарар эди. У 1827 йили Байрутга келди. Лекин бир йил турмасданоқ уни мусулмонлардан қўрқиш хаёллари эгаллаб олди ва ишнинг муваффақиятсзлигидан зерикиб, сабри етмай Мальтага қайтиб кетди. 1834 йили Муҳаммад Алий ва ўғли Иброҳим востаси билан Байрут Франция қўл остига ўтгандан кейин яна Байрутга қайтиб келди. У ерда хотини билан аёллар учун мадраса очди. Эйли Смитнинг ишлари юришиб кетди. У бутун ҳаётини Байрут ва Шом ўлкаларидаги ишларга сарф қилди. Шундай қилиб бу урунишларнинг миссионерлик ҳаракати кенг тарқалишида катта таъсири бўлди.
Иброҳим бошо Сурия ва Ливияда қўллаётган ва Франция таълим программасидан олинган таълим программасини Мисрда ҳам қўллаши миссионерлар учун қўл келди. Улар бу программадан фойдаланиб, уни кофирлар режалаб берган миссионерлик нуқтаи назаридан олиб бораётган таълим ҳаракатларида, кейинчалик эса босмахаон ҳаракатида ҳам қўлладилар. Шундай қилиб миссионерлик фаъолияти кучайди ва таълим ҳаракати билан бирга қўллана бошлади.
Шомда аҳоли ўртасида фитналар қўзғаш
1840 йил Иброҳим бошо Шом ўлкаларидан кетгач у ерда нотинчлик, қонунга бўйсунмаслик ва безовталиклар кенг тарқалди. Чет эл делегациялари, хусусан миссионерлик жамъийяти аъзолари Усмоний Давлатнинг нуфузи заифлашиб қолганидан фойдаланиб халқ орасида фитна ўтини ёқа бошладилар. Натижада 1860 йили қирғин бўлди. Бу қирғиндан кейин ғарб давлатлари Шом ўлкаларининг ички ишларига аралашиб, унинг соҳилларига ўзларининг ҳарбий кемаларини юбордилар. Франция Байрутга пиёда аскарларини туширди. Шу сабабли миссионерларнинг нуфузи кучайиб мадраса ва университетлар очишда катта фаъолият кўрсатдилар. Ясуъийлар ўзларининг мадраса ва университетларини очишди. Жумладан
18-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138