|
вақт талаб қилади, яхшиси қўшин бутун Сурияни ташлаб, Ҳалабга қараб чекиниши ва у ерда ҳимоя чизиғини тартибга солиб, шиддат билан бостириб келаётган бу босқинчилардан Туркияни сақлаб қолиш керак”, деди.
Мустафо Камол ўз фикрини айтиб бўлганда Сандроз: “Мен бу режани амалга оширишга буйруқ бера олмайман. Қолаверса, Усмонийлар империясига қарашли катта бир ерни ҳеч қандай қаршиликсиз душманларга тайёр гўшт қилиб ташлаб кетиш масъулиятини кўтара олмайман”, деди. Шунда Мустафо Камол мен бутун жавобгарликни ўз зиммамга оламан деб, душман билан бўладиган ҳар қандай тўқнашув тўхтатилиб, Туркияни ҳимоя қилиш учун Ҳалабга чекинишга тайёргарлик кўриш ҳақида буйруқ бериб, Ҳалабга кетди ва у ерга 6 октябрда етиб борди.
Мана шу вақтда араб бошлиқлари инглиз разветкаси зобити Лоренснинг қизиқтириши сабабли Мустафо Камолдан бор имкониятни ишга солиб, ҳукуматни иттифоқчилар билан сулҳ тузишга қаноъатлантиришни талаб қилди. Мустафо Камол Ҳалабга етиб келганида Искандарун қўлтиғида инглиз кемаларининг ҳаракатлари кўпайиб қолган эди. 14 октябрда учта торпедачи кема Искандарун қўлтиғига кириб келди. Улардан бири оқ байроқ кўтариб, денгизга қайиқ туширди. Унда ингилиз ва француз офицерлари қуруқликка сузиб бориб, турк қўмондони билан учрашиб, орқаларига қайтишди. Шундан сўнг торпедачи кемалар қўлтиқни тарк этди.
Мустафо Камол телеграммасига султондан ҳеч қандай рад жавоби олмади. Лекин бир оз вақт ўтгач Анвар ва Талъат лавозимларидан олиниб, Иззат бошо бош вазир этиб таъйинланганлиги ва янги вазирлик аъзолари телеграммада номи зикр қиилинган шахслардан ташкил қилинганлиги ҳақидаги хабар келди. Иззат бошо Мустафо Камолга алоҳида телеграмма йўллади. Унда ушбу сўзлар бор эди: “Насиб этса, сулҳ шартлари битилгандан кейин қадрдон дўстлардек учрашамиз”.
Юқорида зикр қилинган ишлардан Мустафо Камол Ваҳиди-д-динни ўз режасига қаноъатлантира олмаган вақтда, уни Сурияга жўнатиб юборилганда у Сурияга урушиш учун кетмаганлиги, балки ўз режасини амалга ошириш учун янги воситалар ахтариб кетганлиги очиқ кўриниб турпти. Мустафо Камол Наблусда касалини баҳона қилиб урушга кирмаслиги, кейин Наблусдан уруш қилмасдан тўғри Дамашққа чекиниши шубҳа туғдиради. Аммо Сурияни ингилизларга тайёр гўшт қилиб ташлаб кетиш ва бу ишда бош қўмондоннинг буйруғига итоъат қилмаганлиги, у бу ишларни инглизлар билан келишиб қилганлигини кўрсатиб турибди. Бунга Мустафо Камол билан Лоренс араб бошлиқлари орқали ҳукуматни урушдан чиқиб, иттифоқчилар билан сулҳ тузиши хусусида боғланиши; Ҳалабда Туркияни ҳимоя қилиш учун ҳимоя чизиғини тайёрлашни хоҳлаши; ўзи билан фақат турк қўшинини олиб кетиши; Ваҳиди-д-динга йўллаган телеграммаси ҳамда Иззат бошо Мустафо Камолга алоҳида тееграмма йўллаб, унда: “Насиб этса сулҳ шартлари битилгандан кейин қадрдон дўстлардек учрашамиз”, деган сўзи очиқ далил бўлади.
62-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138