|
МУСТАФО КАМОЛНИНГ ИККИНЧИ ҚАДАМДА ИНҚИЛОБГА ҚАЙТИШИ
Гарчи Мустафо Камол парламентга янги аъзолар сайлашни талаб қилган, мажлис дустурини тан олган, сайланган ноибларга розилик билдирган, мажлис қарорларини қабул қилишга ваъда берган, собиқ ҳукуматни тарқатиб юбориб ҳозирги ҳукуматдан рози бўлган, мамлакатда конституцияга мувофиқ ҳукм юргизилишини талаб қилган бўлсада, лекин ҳокимиятни парламент йўли билан олишга умиди қолмагач, яна қўзғалон эълон қилишга қарор қилди. Шунинг учун у қўшин ҳозирлаш ва урушга тайёргарлик ишларини бошлаб юборди. Мустафо Камол ингилз олий коммисари ва Франция олий вакили кўзи олдида Истанбулдан оқиб келаётган қурол ва молларни ола бошлади. Улар бу ишга кўринишида эътироз билдирсаларда, лекин ҳеч қандай қаршилик қилмас эдилар. Ҳатто Мустафо Камол ингилиз олий коммисари назорати остида Ғолибулий ярим оролидан бир вагон қурол-яроғ ва ҳарбий анжомлар йиғиб олди.
Иттифоқчиларга қарши тўдалар (партизанлар) уруши бошланди. Бирия қамалда қолиб таслим бўлишга мажбур бўлди. Қўзғалончилар Бирияни ҳимоя қилиб турган итилияликларга у ердан урушсиз чиқиб кетишга русат беришди. Силисиянинг шарқий қисмига ҳужум қилиниб, у ердан француз ҳимоячилари ҳам урушсиз чиқиб кетишди. Лондон ва Париж қуролли ҳаракатлар тўхтатилишини қатъий талаб қилди. Лекин улар тўхтатилмай бир хилда давом этаверди.
1920 йил 7 мартда иттифоқчилар бош вазир Алий Ризони ишдан четлашга мажбур қилди. У ишдан четлади. Унинг ўрнига юқорида зикр қилинган, “Амосия конференцияси”да Мустафо Камол билан иттифоқ тузиб, вазъиятни юмшатишга ҳаракат қилган ҳарбий денгиз ишлари вазири Солиҳ бошо ўтирди.
Лекин 1920 йил 10 мартда лорд Кирзун лордлар мажлисида баётон бериб ушбу сўзларни айтди: “Иттифоқчилар Истанбулда бўлгандек европаликлар камситилишига ҳамда насронийлар қувғин қилиниб, ҳамма жойда қирғинлар бўлаётганига рози бўла олмайди”.
Инглизларнинг Истанбулни босиб олиши
Ушбу баётон танижасида Босфордаги ал-Қарнуз-Заҳабий портлари ингилиз ҳарбий кемалари билан тўлди. Ингилиз хизматчилари Анозулдан чиқиб кетди. У ерда қолган барча инглиз қисмларга ҳам худди ингилизлар Анқарани зудлик билан тарк қилганидек имкони борича тезлик билан урушсиз шаҳарни такр қилиш ҳақида буйруқ берилди.
Истанбулда парламент мажлиси раиси Раъуфбек ингилизлар ватанпарвар ноибларни қамоққа олиш ва домод Фарид бошо вазирлигини қайта тиклаш нийятида эканликларини айтиб баёнот берди. Мустафо Камол ноибларига ингилзлар қўлига
95-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138