|
ИНГИЛИЗЛАР СИЁСИЙ ВА ҚОНУНИЙ УСЛУБЛАРНИ ЎЗГАРТИРАДИ
Мустафо Камол 1919 йилнинг март ойигача фақат фикрлар тарқатиш,ўз тарафдорларини жамълаш билангина машғул бўлди. 1919 й март ойида иттифоқчилар ўз мақсадларига эришиш учун янги услубларни қўллай бошлаганда, Мустафо Камол ҳам ўз фаъолиятини бошлади. Иттифоқчиларнинг мақсадлари, уларнинг сиёсий тангликларини вужудга келтиришдаги ҳаракатлари ва ўз одамларини шаръий ва қонуний йўллар билан ҳокимият шоҳсупасига олиб чиқиш ишлари муваффақиятсизликка юз тутгач, Туркияни Усмонийлар Давлатидан ажратиб олиш, Халифаликни қулатиб Туркия жумҳуриятини тиклаш эди. Иттифоқчиларнинг олиб бораётган ишлари сиёсий, инқилобий ва давлатлараро ишлардан бошқа нарса эмас эди. Иттифоқчиларнинг бу мақсадларини амалга оширишга мажбур қилган иккинчи омил, Италия Измир шаҳрини босиб олиш учун ҳаракатга киришиб қолгани ва Франция Киликияни ўзига ўлжа қилиб олишни қатъий талаб қилиши бўлди. Англия иттифоқчиларга қарши Туркияннг ўзидан иш бошламаса, у Туркиядаги ўз режаларин амалга ошира олмаслиги ва шу билан бирга Италия ва Франциянинг Англия билан рақобатлашиши Англияни стратегик нуқталаридан анча узоқлаштириб юборишини ҳам англаб етди. Чунки Италия 1919 й апрель ойида Изолия шаҳри ва унга қўшни ўлкаларни, Югославиянинг бир қисми бўлмиш Файюм (ҳозирги Рияка) шаҳрини босиб олгач, иттифоқчилар номидан Измир шаҳрини ҳам босиб олишга ҳаракат қилди. Италиянинг бу ишга Англия ва Францияга қарши чиқиб, Анозулнинг ғарбий соҳили бўлмиш Измир шаҳрини Италия босиб олишга йўл қўймасликка келишиб олдилар. Ҳатто улар Италия Изолияни босиб олганига ҳам қарши чиқдилар. Чунки Италия Изолияни босиб олиш билан Ўрта Ер денгизининг шарқий тарафларига тўла ҳукумрон бўлиб қолар эди. Англия, Франция, Италия ва Россия ўртасида битилган Италиянинг Измирни ва ғарбий соҳилни босиб олиши ҳақидаги битимни – Россия бу битимга рози бўлмай урушдан чиққанлигини баҳона қилишиб – бекор деб ҳисоблашди ва энди юнонлар Измирни босиб олиши борасида янги режа туздилар.
Ингилизлар бир тарафдан бу режани амалга оширишга киришган бўлсалар ҳам, иккинчи тарафдан бир вақтнинг ўзида Кичик Осиёнинг ичида жойлашган Анозул шаҳрида тартибсизликлар, йўл тўсарлик ва талон-тарожлар авжига чиқиб унинг даҳшати кучайган, қўшин сафидан бўшатилган баъзи бир тўдалар мамлакатнинг турли жойларида хоҳлаган ишларини бемалол қилиб юрганлигини рўкач қилиб, у ерда қонунни ҳимоя қилиш, тинчлик ўрнатиш ва тартиб бузарларга зарба берадиган кучни вужудга келтириш зарурлигини баҳона қилиб, Англия Истанбулдаги ҳукуматдан шарқий иқлимда тинчликни мустаҳкамлаш, ҳукумат ҳайбатини қайта тиклаш учун у ерларга ҳукуматга содиқ ва кучли бир шахсни юборишни талаб қилди.
Бу ишни амалга оширишга лойиқ шахс Мустафо Камол бўлиши мумкинлигини ҳам ишора қилиб қўйди. Бу масъала юзасидан ҳарбий вазирликдан маслаҳат сўралди. Биринчи маслаҳатчи Жавод бошо бунга розилик билдирди. Жавод бошо Мустафо Камолнинг режаларидан огоҳ бўлгани учун унинг нийятларига шубҳа билан қарар эди. Шунга қарамасдан у ҳам бу маслаҳатга рози бўлди ва Мустафо Камолга бу
76-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138