|
Мустафо Камолнинг иккинчи қадамга тайёрланиш учун халифа билан ҳамфикр бўлиши
Бу бир тарафдан бўлса, бошқа тарафдан Сивас конференцияси хабарлари Истанбулга бошқача, яъни “бу конференцияда Мустафо Камол ғалаба қилди”, деган мазмунда етиб келди. Конференция аъзоларнинг Истанбул ҳукумати билан алоқани узганлиги эса бу мазмунни қўллаб қувватлади. Гарчи алоқа узулишининг сосий сабаби бош вазир конференция аъзоларини қаср билан бевосита боғланишини манъ қилгани ҳамда у Ғолиббекни курд қабилаларига бош қилиб конференция қатнашчиларини қамоққа олиш учун юборганлиги бўлса, бу алоқанинг узилиши ҳамда конференцияни ташкил қилишдаги муваффақияти унинг ҳақиқий сувратини бошқача қилиб қўйган эди.
Бундан ташқари иттифоқчилар, яъни ингилизлар Истанбулдаги масъул шахсларни Мустафо Камол билан келишиб олишга мажбур қилди. Мана шундай вазъиятда Мустафо Камолнинг Солоник кунларидан бери қадрдон дўстларидан бири Абдул-Карм халифанинг олдига келди. У халифа билан Мустафо Камол ўртасидаги воситачи бўла олишини, Мустафо Камол халифаликка ва халифага, хусусан Ваҳди-д-динга содиқ эканлигини ҳамда уни халифа билан ҳамфикр бўлишга қаноъатлантириш учун таёр эканлигини айтди. Мана шундай оқилона вазъиятда султон Ваҳиди-д-дин Мустафо Камолга инқилобни бутунлай тўтатиш талабларини тақдим қилишга рози бўлди. Абдул-Карим телфон орқали Сивас билан боғланиб, Мустафо Камол билан гаплашди. У инқилобни тўтатишга розилик билдириб, домод Фарид бошо вазирлигини ўзгартириш ва султон тарқатиб юборган парламент ўрнига янги парламент сайлови ўтказишни талаб қилди. Султон бу талабга рози бўлди.
Бу бир кечада телфон орқали бўлиб ўтган музокаралардан уч кун кейин, яъни 1919 йил 2 октябр куни султон Фарид бошони вазирликдан четлатди. Фард бошо инглизлар бирданига ундан юз ўгирганлиги сабабли ноумидликка тушиб қолганлигини одамларга айтиб юрар эди. Унинг ўрнига собиқ ҳарбий ишлар вазири Алий Ризо бошони таъйин қилди. Бу иш Мустафо Камол учун ғалаба деб эътибор қилинди.
Бу ишдан кейиноқ Мустафо Камол – ватанпарварлар ижроия комитети Алий Ризо бошчилигидаги янги ҳукумат тарафидан эътироф қилинди, вазирлик бу комитетни ҳар тарафлама тўла қўллаб қувватлайди, султон бизга марҳамат кўрсатиб домод Фарид бошо вазирлигини бекор қилганлиги учун унга миннатдорлик билдирамиз, деган мазмунда халққа варақа эълон қилди.
Лекин султон варақа тарқатилгани учун ғазабланганини изҳор қилди ва Мустафо Камолнинг халқ номидан гапирганлигини маъқулламади. Натижада инқилоб янгидан бошланиб кетишига оз қолди. Лекин Мустафо Камол ўз тарафдорлари ичидаги ғайратли одамларни бирор нарса изҳор қилишдан қайтарди. Сивас комитети ҳукуматга иккинчи марта қарши чиқишдан эҳтиёт бўлишга қарор қилди. Қўмондонлардан кўпчилиги бир оз енгил нафас олдилар. Чунки уларнинг кўпчилиги
89-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138