|
қилиб қўйиш ҳам мутлақо жоиз бўлмайди. Чунки гоҳида ишчи заиф бўлиши, натижада эҳтиёжига кифоя қилмайдиган даражада оз маҳсулот ишлаб чиқариши мумкин. Шунинг учун агар унинг иш ҳақини у ишлаб чиқарган маҳсулотга ёки у муҳтож бўлган зарур молларга боғлиқ қилиб қўйилса тинч, хотиржам яшашдан маҳрум бўлади. Бу эса йўл қўйиб бўлмайдиган ишдир. Чунки давлат фуқароси бўлган ҳар бир инсонга яшаш ҳуқуқи тўла таъминланиши лозим. Кўп ёки оз маҳсулот ишлаб чиқаришидан, маҳсулот ишлаб чиқаришга қодир бўлиши ёки бўлмаслигидан қатъий назар, ҳар бир инсонга бу ҳуқуқ тўла таъминланиши керак. Демак, ишчининг иш ҳақи у келтирадиган манфаат қийматига қараб белгиланади. Бу қиймат унинг эҳтиёжларини қоплайдими ёки йўқми, бунинг фарқи йўқ. Шунга кўра ишчининг иш ҳақини у ишлаб чиқарадиган товарлар нархи билан ёки у муҳтож бўлган зарур моллар нархи билан белгилаш хатодир. Демак, ижара (ёллаш)ни савдога ва савдони ижарага асослаш ҳам хато, шунинг учун уларни бир-бирига асослаш жоиз бўлмайди. Шунга кўра нархни иш ҳақига ва иш ҳақини нархга асослаш жоиз эмас. Чунки иш ҳақини белгилаш билан нархни белгилаш бошқа-бошқа нарса бўлиб, ҳар бирининг белгилашда ўз ҳукмини ўтказадиган ўзига хос муайян омиллари ва эътиборга олинадиган нарсалари бор. Масалан, иш ҳақи меҳнат келтирадиган манфаат миқдорига қараб белгиланади. Демак иш ҳақини белгилаш аслида куч-меҳнатга эмас, балки манфаатга асосланади, гарчи манфаат шахс сарфлаган куч-меҳнатнинг маҳсули бўлса ҳам, куч-меҳнат эмас, балки манфаат асос бўлади. Бу манфаатни мутахассислар ундан келадиган фойдага қараб белгилайдилар. Бу белгилаш абадий (доимий) эмас, балки келишилган муддатга ёки бажаришга келишилган ишга боғлиқдир. Шунинг учун агар муддат тугаса ёки иш бажарилса ишга янгидан ҳақ белгиланади. Бу янги ҳақ ё шартнома тузган икки томондан ёки «ажр мисл»ни баён қилиш бўйича мутахассис бўлган кишилар томонидан белгиланади. Муддат эса кунлик, гоҳида ойлик ва гоҳида йиллик бўлиши мумкин. Иш ҳақини белгилаш воқелиги шундан иборатдир. Энди нарх масаласига келсак, у пул миқдори билан шу пул муқобили-эвазига бериладиган товар миқдори ўртасидаги ўзаро алмашинув нисбати (миқдори)дир. Чунки нарх маълум товар бирлиги эвазига маълум вақтда бериладиган пулдир. Нархни табиийки бозор белгилайди. Бунда одамларнинг товарга бўлган эҳтиёжи эътиборга олинади. Тўғри, гоҳида нарх харидорнинг
97-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134