|
Энди нархнинг маҳсулот ишлаб чиқариш билан истеъмол ўртасида мувозанатни рўёбга чиқарувчи нарса эканлигига, яъни маҳсулот ишлаб чиқарувчи билан истеъмолчи ўртасидаги алоқа воситаси эканлигига келсак, бу шундан иборатки, истеъмолчилар истак-хоҳишларини рўёбга чиқараётган маҳсулот ишлаб чиқарувчи бу меҳнати эвазига фойдани қўлга киритиш билан мукофотланади. Маҳсулотлари истеъмолчилар томонидан севиб қабул қилинмаётган ишлаб чиқарувчининг эса зиён кўриши аниқдир. Маҳсулот ишлаб чиқарувчининг истеъмолчилар истак-хоҳишларини билиб олишига имкон берадиган йўл эса нархдир. Чунки фақат нарх орқалигина истеъмолчилар истак-хоҳишларини билиб олади. Масалан, агар истеъмолчилар бир муайян товарни кўплаб сотиб ола бошласалар бозорда шу товарнинг нархи кўтарилиб кетади. Бу билан эса истеъмолчиларнинг истак-хоҳишларини бажариш учун ана шу товарни ишлаб чиқариш кўпаяди. Энди агар истеъмолчилар муайян товарни сотиб олишга истак билдиришмаса бозорда бу товарнинг нархи тушиб кетади. Бу билан эса шу товарни ишлаб чиқариш камаяди. Демак, нарх кўтарилиши билан маҳсулот ишлаб чиқаришга ажратилган маблағлар кўпаяди, нарх пасайиши билан эса бундай маблағлар камаяди. Бу билан эса нарх маҳсулот ишлаб чиқариш ва истеъмол ўртасида мувозанатни пайдо қилади ҳамда ишлаб чиқарувчи билан истеъмолчи ўртасидаги алоқа воситаси бўлиб қолади. Бу эса механик равишда (ўз-ўзидан) содир бўлади. Шунга биноан нарх капиталистлар назарида иқтисод таянадиган пойдевор ва иқтисоднинг негизи бўлиб қолди.
Капитализм мабдасидаги иқтисодий низомнинг хулосаси (қисқача мазмуни) шундан иборат бўлиб, улар буни «сиёсий иқтисод» (полит экономия), деб атайдилар. Уни чуқур ўрганиб чиқилса капитализм иқтисодий низомининг бир неча жиҳатдан фасод тузум эканлиги аён бўлади:
Масалан, уларнинг назарида иқтисод инсон эҳтиёжларини ва уларни қондириш воситаларини ўрганади. Шунинг учун улар эҳтиёжларни қондириш воситалари бўлмиш товар ва хизматларни ишлаб чиқаришни шу товар ва хизматларни эҳтиёжларга тақсимлаш билан бирга қўшиб битта мавзу деб ўрганадилар, яъни улар эҳтиёжлар ва уларни қондириш воситаларини бир-бирига аралаштириб, бир-биридан ажралмайдиган, балки ўзаро чамбарчас боғлиқ бўлган битта нарса ва битта мавзу, деб ҳисоблайдилар. Чунки уларнинг
17-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134