|
«مَنْ سَبَقَ إِلَى مَا لَمْ يَسْبِقْهُ إِلَيْهِ مُسْلِمٌ فَهُوَ لَهُ»
«Кимки бирор муслим ундан олдин бормаган жойга олдин борса, ўша жой уникидир». Бу ҳадисни Табароний «ал-Кабир» китобида ривоят қилди. Бу ҳадисларнинг умумийлигига биноан бу борада муслим билан зиммий ўртасида фарқ йўқ. Зиммий жой қилиб олган водийлар, чакалакзорлар ва тоғларнинг тепалари унинг мулки бўлиб, ундан уни тортиб олиш жоиз эмас экан, демак, ўлик ер унинг мулки бўлишга янада лойиқдир. Бу ҳукм ҳар бир ерда - Дорул Исломда бўладими ёки Дорул ҳарбда бўладими ва ушрий ёки хирожий ерда бўладими, умумийдир. Лекин унга эга бўлиш шарти шуки, шу ерни олганидан кейин 3 йил мобайнида унга ишлов бериб ҳосил олиши ва ишлов бериб ерни шу тарзда тирилтириши давомли бўлиши керак. Шунинг учун агар олган вақтидан бошлаб 3 йил муддат давомида бу ерни ишлатмай ундан фойдаланмаса ёки кетма-кет 3 йилгача ташлаб қўйса, у ерга эгадорлик ҳаққи бекор қилинади. Абу Юсуф «ал-Хирож» китобида Саид ибн Мусаййабдан ушбуни ривоят қилди: Умар ибн Хаттоб деди: «Ерни ташлаб қўювчининг уч йилдан кейин бу ерга эгалик ҳаққи қолмайди». Байҳақийнинг «Сунан»ида эса Амр ибн Шуайбдан шундай ривоят қилинади: Умар 3 йил муддат ташлаб қўйишни ерни ташлаб қўйиш деб, ҳисоблашга буюрди. Шунинг учун агар ерни ташлаб қўйса, уч йил ўтгандан кейин бошқа бир одам бу ерни тирилтирса, унга эгалик қилишга ҳақлироқ бўлиб қолади. Дарҳақиқат, Умар саҳобаларнинг кўз ўнгида бу гапни айтиб, шу гапга амал қилганлар ва саҳобалар унга эҳтироз билдирмаганлар, демак бу ижмо бўлгандир.
Ер остидаги нарсаларни чиқариб олиш
Меҳнат турларидан яна бири ер остидаги жамоат зарурратларидан ҳисобланмаган нарсаларни ковлаб олишдир. У рикоз дейилиб, фиқҳий таъбир билан айтганда мусулмонлар оммасининг ҳақи бўлмаган нарсадир. Уни ковлаб олган одам 4/5 ига эга бўлиб, 1/5 ини шу нарсанинг закоти қилиб беради. Агар жамоат заруратларидан, яъни мусулмонлар оммасига тегишли нарса бўлса, у умумий мулкка киради. Бу икковининг фарқи шундаки, агар инсон меҳнати билан ерга кўмилган ёки жамоат эҳтиёжини қопламайдиган даражада кам бўлса, у рикоздир. Аслида ер остида бор бўлиб, унга жамоат муҳтож бўлса, у рикоз эмас, умумий мулк бўлади. Агар бино ва бошқалар учун тош қазиб олинадиган тош конлари каби ўзи аслий, лекин унга жамоат эҳтиёжи тушмайдиган бўлса, у хусусий мулкка киради. Рикозга эга бўлиш ва 1/5 ини закотга бериш ҳадиси шариф билан исботланган. Насоий Амр ибн Шуайбдан, у эса отаси орқали бобосидан ривоят қилиб айтади:
68-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134