|
Шахсларнинг бойликни қўлга киритишлари бевосита, совға, фойдаланиш учун олиш, ижарага бериш, меҳнат каби шаклларда намоён бўлади. Бевосита хом-ашёни қўлга киритиш, бировлардан совға олиш, фойдаланиб туриш учун олма дарахтини олиш, уйни ижарага олиш, муҳандисга уй лойиҳасини чиздиришлар буларнинг мисолидир.
Бундай эгалик қилиш гоҳида сотиш, мулкнинг ижараси, ёлланма ишчига ҳақ тўлаш каби эваз ҳисобига, гоҳида эса совға, мерос ва қарз каби эвазсиз бўлади. Шунга биноан иқтисодий муаммо бойликни пайдо қилишда эмас, балки бойликка эга бўлишдадир. Чунки иқтисодий муаммо мулкчиликка бўлган нуқтаи назардан, шу мулкчиликдан нотўғри фойдаланишдан ва бойликни одамлар ўртасида нотўғри тақсимлашдан келиб чиқади, асло бошқа нарсалардан эмас. Шунинг учун мазкур жиҳатларни муолажа қилиш иқтисодий тузумнинг асосидир.
Шунга кўра, иқтисодий тузум учта қоидага асосланади, булар: мулкчилик, мулкни тасарруф қилиш ва одамлар ўртасида бойликни тақсимлашдир.
Исломнинг иқтисод ҳақидаги нуқтаи назари
Исломнинг бойлик ҳақидаги қараши унинг шу бойликдан фойдаланиш ҳақидаги қарашидан фарқ қилади. Исломнинг назарида, манфаатни рўёбга чиқарувчи воситалар масаланинг бир жиҳати, манфаатга эгалик қилиш эса бошқа жиҳатидир. Мол-мулк ва инсоннинг меҳнати - бойлик моддаси бўлиб, бу иккиси манфаатни рўёбга чиқарувчи воситалардир. Бу иккисининг дунё ҳаётида мавжудлиги ва уларни ишлаб чиқаришга Исломнинг қараши улардан фойдаланиш ва бу манфаатга эгалик қилиш кайфиятига бўлган қарашидан фарқ қилади. Чунки Ислом бойликдан фойдаланиш ишига очиқдан-очиқ аралашиб, хамр (маст қилувчи) ва ўлакса каби баъзи нарсаларни истеъмол қилишни, шунингдек, рақс ва бузуқлик каби баъзи инсон меҳнатидан фойдаланишни ҳам ҳаром қилди ва ейиш ҳаром қилинган нарсаларни сотишни таъқиқлади ва бажариш ҳаром бўлган ишларнинг ижарасини ҳам ҳаром қилди. Бу нарсалар мол-мулкдан ва инсон меҳнатидан фойдаланишга тааллуқлидир. Уларга эгалик қилиш жиҳатидан эса ов ва қўриқ ерларни ўзлаштиришга, ижара ва ишлаб чиқаришга, мерос, совға ва васиятга оид бир қанча ҳукмларни йўлга қўйди.
48-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134