|
ҳозирги жамиятдаги тузумнинг асоси бўлиб қоляпти. Бунинг натижаси шу бўлдики, ишлаб чиқаришда иштирок этувчи ишчилар табақаси капиталга эгалик қилишда иштирок этмайдиган бўлиб қолди ва ишлаб чиқаришда шахсан иштирок этмайдиган капиталистлар «раҳм-шафқати» остида кун кечирадиган бўлиб қолди. Айни чоғда капиталистлар ишчиларни аёвсиз эксплуатация қилмоқда. Чунки улар ишчиларга фақат кундалик тирикчиликкагина етадиган арзимас ҳақ тўлашмоқда. Ишчи эса ўз ишидан бошқа нарсага эга бўлмаганлиги учун уни қабул қилишга мажбурдир. Ишлаб чиқарилган маҳсулот қиймати билан ишчига тўланадиган иш ҳақи ўртасидаги фарқдан - Карл Маркс бу фарқни «қўшимча қиймат», деб атайди - фойда ҳосил бўлиб, бу фойдага капиталистнинг бир ўзи эга бўлиб олади. Ваҳоланки аслида адолат бўйича бу фойда ишчининг улуши бўлиши керак эди. Шунинг учун бу икки табақа ўртасидаги кураш мулкчилик тузуми ишлаб чиқариш тузумига мос келгунга қадар, яъни мулкчилик социалистик мулкчиликка айлангунга қадар давом этаверади. Бу кураш жамиятдаги ривожланиш қонуниятига кўра ишчилар табақасининг ғалабаси билан тугайди. Чунки бу табақа аҳволи ёмон ва сони кўп табақадир. Ишчилар табақасининг қандай ғалаба қозониши ва бу ғалаба сабаблари ҳақида эса жамиятнинг ривожланиш қонунияти башорат беради. Ҳозирги иқтисодий ҳаёт тузуми ўзида келажак жамиятнинг уруғларини кўтариб юрибди. Бу тузум ўзи бўйсунадиган иқтисодий қонунлар ҳаракатига кўра йўқ бўлишга маҳкумдир. Масалан, ўз вақтида ўрта табақа (буржуазия) зодагонлар табақаси устидан ғалаба қозониб, иқтисодий ҳаётда муҳим рол ўйнади. Чунки буржуазия капитал эгаси бўлиб қолган эди. Лекин бугунга келиб, унинг вазифаси тугади ва ўз ўрнини ишчилар табақасига бўшатиб берадиган вақт келди. Уни бунга «концентрация» (ишлаб чиқаришнинг бир ерга (бир қўлда) тўпланиши) ва марказлашув қонунияти ва эркин рақобат ҳаракати мажбур қилади. Чунки «концентрация» қонунияти ҳаракати сабабли капитал эгаларининг сони камайиб, ёлланма ишчилар сони эса орта бошлади. Шунингдек, эркин рақобат ҳаракати сабабли ишлаб чиқариш барча чегарадан ўтиб кетиб, маҳсулот ишлаб чиқариш миқдори ишчилар табақасидан иборат истеъмолчилар сотиб олишга қодир бўлган миқдордан ошиб кетадиган бўлиб қолди. Чунки ишчилар етарли иш ҳақи олмайдилар. Бу эса кризислар юз беришига олиб келди. бу кризислар натижасида баъзи одамлар ўз капиталларини
36-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134