|
қилди ҳамда инсонга дурадгор, этикдўз, уста, деҳқон ва бошқа касб эгаси бўлиб ишлаш ҳуқуқини берди. Масалан, ҳадяни мулкка эга бўлиш сабабларидан бири қилиб белгилар экан, бошқа совға, туҳфалар қиёсланадиган нарса, ижарани эса вакил иш ҳақини тўлаш зарурлиги тўғрисида ваколат қиёсланадиган ҳолат қилиб қўйди. Шундай қилиб, биз мулкка эгалик қилиш сабаблари ва битимларни Шореъ (Оллоҳ) баён этганини ва уларни умумий маънолар билан белгилаб берганини кўрамиз. Бу эса уларга ўзгариб, янгиланиб турадиган барча ҳодисаларни қамраб олиш имконини беради, лекин уларнинг ўзи - одамларнинг шариатда келган муомалалар доирасидан чиқмасликлари шартлиги учун - муомалаларнинг ўзгариши билан янгиланиб турмайди, балки қанчалик кўп, хилма-хил бўлмасин, ўзгарувчан барча ҳодисаларга мос келаверади. Бу билан эса мусулмон тирикчилик йўлида тўсиқ ва қийинчиликларга дуч келмасдан, ўз касбининг ҳалол ва покиза бўлишига интилган ҳолда илдам юради. Шу билан ҳар бир шахс қондириш талаб қилинадиган эҳтиёжларни қондирадиган нарсалар билан етарли таъминланади. Ислом шахсларни меҳнатга ундаш ва эҳтиёжларни қондиришни уларнинг касбларига боғлаш билангина кифояланиб қолмади, балки барча аҳолига нафақа қилиб туришни давлат хазинаси (байтулмол)га топширди ҳамда ожизларга нафақа беришни ва умматнинг эҳтиёжларини қондириш жавобгарлигини давлат зиммасига фарз қилди. Чунки бошқарув масъулияти унинг зиммасидадир. Имом Бухорий ибн Умардан ривоят қилишича, Пайғамбар с.а.в. дедилар:
«اَلْإِمَامُ الَّذِى عَلَى النَّاسِ رَاعٍ وَهُوَ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ»
«Одамлар устига бошлиқ бўлган имом фуқаросига масҳулдир». Давлат ўзига юкланган вазифаларни бажариши учун Шариат унга жизя, хирож каби доимий солиқлар сифатида муайян бойликлардан солиқ оладиган ҳокимият салоҳиятини берди ва закотдан тушган бойликларни байтулмолда қолдирди. Йўлларни тузатиш, шифохоналар қуриш, очларга овқат бериш каби барча мусулмонларга фарз бўлган ишлар учун унга солиқ солиш ҳуқуқини берди. Умумий мулкни бошқаришни давлат зиммасига юклади ва унга шахсларнинг эгалик қилишини ёки бошқаришларини ман қилди, чунки омма ишларини бошқариш ҳуқуқи бошлиқ (ҳоким)га берилгандир. Нефт, темир, мис каби конлар умумий мулк бўлиб, умматнинг иқтисодий ривожланишини юзага чиқариш учун уларни ишлатиб
55-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134