|
Демак, мулкни қўлга киритиш учун Шореъ изн берган сабаблар мавжуд бўлиши лозим. Шунга биноан, шаръий сабаб топилсагина мулкка эга бўлинади. Аммо шаръий сабаб топилмаса, инсон молни амалда қўлга киритса-да, мулкка эга бўлган ҳисобланмайди. Чунки мулкка эгалик - Шореъ изн берган шаръий сабаб билан молни қўлга киритишдир. Дарҳақиқат, шариат мулкка эга бўлиш сабабларини муайян ҳолатлар билан чеклади ва бу сабаблардан келиб чиқадиган фуруот ва жузъий масалаларнинг ҳукмларини ҳам баён қилди. Шариат бу сабабларни куллий нарсалар билан иллатламагани учун уларга бошқа куллий иллатлар қиёсланмайди. Бунинг сабаби шуки, кейинги асрларда юзага келган эҳтиёжлар янги яратилаётган молларда акс этиб, муомалаларда эса асло янгилик бўлмайди, яъни янгилик алоқа тузумида эмас, балки алоқа мавзусида бўлади. Шунинг учун муомалаларни муайян ҳолатларга чеклаб қўйиш, яъни янги пайдо бўлган кўплаб эҳтиёжларга ҳамда мулкка мулклиги, меҳнатга меҳнатлиги сабабли мос келадиган муайян ҳолатларга чеклаб қўйиш лозим бўлади. Шунда хусусий мулкчилик инсон фитратига мос келадиган суратда чекланган бўлади ва бу мулкчиликни чекламай, жиловсиз қўйиб юбориш оқибатида юзага келадиган хатарлардан жамиятни асрайдиган асрайдиган суратда мулкчилк тартибга солинган бўлади. Уйланиш «нав» ғаризасининг бир кўриниши, ибодат эса «тадайюн» ғаризасининг кўринишларидан бири бўлгани каби, хусусий мулкчилик ҳам «бақо» ғаризасининг бир ифодасидир. Инсонга бу ғаризаларни хоҳлаганича қондириш эрки бериб қўйилса, бу ҳуқуқ инсонни бахтсизлик, изтироб, ғайритабиий ёки нотўғри қондиришларга олиб боради. Шунинг учун инсон эришадиган мол-мулкни муайян меъёрда чекламоқ лозим. Бу меъёр чекланмас эмас, одамлар қайси йўл билан бўлмасин мол-дунёни қўлга киритишга ҳаракат қиладилар. Бир ҳовуч шахслар мол-мулк орқали бутун уммат устидан ҳукмронлик қилиб, қолган жуда кўп одамлар эса ҳатто баъзи эҳтиёжларини қондиришдан ҳам маҳрум бўлиб қоладилар. Мол-мулк ортидан фақат мол-мулк бўлганлиги учунгина қувилмаслиги лозим. Агар бундай бўладилар бўлса, инсон фаровон, хотиржам яшаш лаззатини тотмайдиган бўлиб қолади, мол-мулк, бойликлар одамларнинг қўлига тегмасдан, хазина ва омборларда босилиб ётаверади. Бундай бўлмаслиги учун мулкка эга бўлиш сабаблари чекланмоғи зарур.
Хусусий мулкчиликка тааллуқли шаръий аҳкомларни ўрганиб чиқсак, мулкка эга бўлиб сабаблари бештадан иборат эканлигини кўрамиз.
1. Меҳнат.
2. Мерос.
3. Яшаш учун мол-мулкка бўлган эҳтиёж.
4. Давлат ўз молларидан халққа бериши.
5. Шахслар мол ёки меҳнат сарфламай оладиган моллар.
66-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134