|
Иш ҳақини ёки «ажр мисл»ни белгилаб берадиган мутахассисларни аслида битим тузувчи икки томон, яъни ёлловчи ва ёлланувчи танлайди. Энди агар улар танламасалар ёки ўзаро келиша олмасалар, у ҳолда маҳкама ёки давлат ана шундай мутахассисларни тайинлаб беради.
Ишчи ҳақини белгилаш
Инсон табиатан ўз эҳтиёжларини қондирадиган мол ишлаб чиқариш учун куч сарфлашга интилади. Инсоннинг эҳтиёжлари кўп бўлиб, уларни бир ўзи бошқалардан ажралган ҳолда қондира олмайди. Шунинг учун ҳам инсон жамиятда бошқалар билан ўз иш маҳсулини алмашиб яшаши турган гап. Шунинг учун бирон жамиятда яшайдиган инсон фақат ўзи фойдаланиши учун эмас, балки бошқа бировлар фойдаланиши ва улар билан айирбошлаш учун маҳсулот ишлаб чиқаришга меҳнат (куч) сарфлайди. Чунки инсоннинг эҳтиёжлари кўп бўлиб, у ўзида йўқ бўлган молларга ҳамда таълим ва табобат каби бировларнинг меҳнатидан бевосита фойдаланишга муҳтождир. Шунинг учун у қанчалик хилма-хил ва кўп маҳсулот ишлаб чиқармасин, унинг барча эҳтиёжларини қондиришга кифоя қилмайди. Чунки у ўз меҳнати билан барча эҳтиёжларини қондира олмайди, балки бошқалар меҳнатига эҳтиёж сезади, демак, у ўзига керак бўлган бировлар меҳнатини (кучини) ўз меҳнати (кучи) ёки молига алмаштиришга муҳтож. Мана шундан инсонлар меҳнати (кучи) алмашинуви лозимлиги келиб чиқди. Сарфланадиган меҳнатларнинг бир-бирига нисбатан қийматларини ва эҳтиёжни қондириш учун қўлга киритилмоқчи бўлган молларнинг қийматларини аниқлаб берадиган бир ўлчов зарур бўлиб қолди. Шундагина бу меҳнат ва молларни ўзаро айирбошлаш мумкин бўлади. Шунинг учун меҳнатлар қийматини ва моллар қийматини аниқлаб берадиган ўлчов битта бўлиши лозим бўлди. Чунки шундагина молларни бир-бирига айирбошлаш, молни меҳнатга, меҳнатни меҳнатга айирбошлаш мумкин бўлар эди. Шунинг учун улар (яъни иқтисодчилар) инсонга ўз эҳтиёжини қондириш учун лозим бўлган мол ва меҳнатни қўлга киритиш имконини берадиган «пул мукофоти» (пул тўлови) бўлиши керак, деган якдил фикрга келишди. Бу пул тўлови товарга нисбатан нарх ҳисобланса,
94-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134