|
МОЛГА ЭГА БЎЛИШ САБАБЛАРИ
Қандай бўлмасин эгалик қилинадиган ҳар қандай нарса мол-мулкдир. Мол-мулкни қўлга киритиш сабабларидан мурод - шахс аввал эга бўлмаган мулкка уни эга қилган сабаблардир. Аммо молни бадал эвазига алмаштиришнинг барча турлари мулкни қўлга киритиш сабабларидан ҳисобланмайди, балки «айн» - мавжуд нарсага эга бўлиш сабабларидандир. Чунки у муайян мол эвазига бошқа молга эга бўлишдир. Зеро бу ўринда мол аслида инсоннинг мулки бўлиб, фақат ундан айрим нарсаларни бошқа нарсага айирбошлаш (алмаштириш) содир бўлган, холос. Шунингдек тижорат фойдаси, ҳовли ижараси ёки деҳқончилик ҳосили каби мулкнинг кўпайиш сабаблари ҳам мулкни қўлга киритиш воситаси ҳисобланмайди. Чунки бу нарсаларда, гарчи баъзи янги молга эга бўлинса ҳам, лекин бу янги мол бошқа молдан пайдо бўлган. Демак, бу нарсалар мулкка эга бўлиш сабаблари жумласига кирмайди, балки молни ўстириш, кўпайтириш сабабларидандир. Бу ўриндаги баҳс мавзуси эса мулкка эга бўлиш, бошқача айтганда аввалда мавжуд бўлмаган мулкни қўлга киритиш ҳақидадир. Мулкка эга бўлиш сабаблари билан мулкни кўпайтириш сабаблари ўртасидаги фарқ шуки, мулкка эга бўлиш аввал мавжуд бўлмаган молни, яъни молнинг аслини қўлга киритишдир, мулкни кўпайтириш, ўстириш эса аввалдан мавжуд ва инсоннинг мулки ҳисобланган молни кўпайтиришдир. Чунки бу ҳолатда мол аввалдан мавжуд бўлиб, у фақат кўпайтириб, устирилган бўлади, холос. Дарҳақиқат, шариатда мулкка эга бўлиш ва мулкни кўпайтиришнинг ҳар бирига тааллуқли шаръий аҳкомлар баён қилинган. Шариатда савдо ва ижара ақд (битим)лари каби мулкни ўстиришга тааллуқли аҳкомлар билан бирга ов ва музораба каби мулкка эга бўлишга тааллуқли аҳкомлар ҳам мавжуд. Демак, мулкка эга бўлиш сабаблари аслни, яъни аввал мавжуд бўлмаган мол-мулкни қўлга киритиш воситаларидир. Мулкни ўстириш сабаблари эса мулкка эга бўлиш сабабларидан бири билан инсоннинг мулкига айланган ўша аслни (молни) кўпайтириш воситаларидир.
Мулкка эга бўлишнинг Шореъ томонидан белгиланган муайян сабаблари мавжуд, инсон улардан оғиши жоиз эмас. Бундан келиб чиқадики, мулкка эга бўлиш сабаблари шариат томонидан белгиланади. Мулкчиликнинг «айн-мавжуд нарса ёки манфаатга қаратилган шаръий ҳукм» дейилган таърифи мулкка эга бўлиш учун Шореънинг изни бўлишини тақозо этади.
65-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134