|
«يَا مَعْشَرَ التُّجَّارِ إِنَّ الْبَيْعَ يُحْضِرُهُ اللَّغْوَ وَالْحَلْفَ فَشُوبُوهُ بِالصَّدَقَةِ»
Эй савдогар (тижоратчи)лар жамоати, савдода бекорчи сўзлар ва қасам ичиш бўлиб туради. Уни садақа билан ўчиринглар». Бунинг маъноси шуки, молни жуда мақтаб ортиқча сўзларни ҳам гапириб юборади, гоҳида молини ўтказиш учун ўйламай қасам ичиб юборади, унинг изини (зарарини) кетказиш учун садақага тарғиб қилинади. Савдо-сотиқ (олди-сотди) учун ҳақ оладиган иши ё мол билан ёки муддат билан белгиланган бўлиши лозим. Бировни фалон уйни ё фалон молни сотиб олиш ёки сотиб бериш учун хизматга ёллаш мумкин, шунингдек, бир кун кечага унинг молини сотиб бериш ёки унга сотиб олиб бериш учун хизматга ёллаш ҳам мумкин. Лекин номаълум меҳнат учун хизматга олса бу нотўғри бўлади.
Баъзи ёлланган ишчи (хизматкор)ларнинг қиладиган ишлари воситачилик эмас. У шундан иборатки, тижоратчи иккинчи бир тижоратчидан мол сотиб олиш учун элчи қилиб ишчисини юборади, иккинчи тижоратчи эса ўзидан мол сотиб олгани учун бу ишчига пул беради, лекин бу пулни мол нархи-қийматидан, деб ҳисобламайди, балки бу пулни ишчи тижоратчидан даллоллик учун олинган ҳақ, деган эътиборда ўзига олиб қолади. Буни уларда «комиссион тўлов» деб аталади. Аслида эса бу воситачилик ҳисобланмайди. Чунки (ёлланган) шахс тижоратчининг вакли бўлиб, у шу тижоратчи учун мол сотиб оляпти. Демак, (мол) нархидан камайиб арзонлашгани элчиники эмас, балки шу молни сотиб олган тижоратчиникидир. Шунинг учун элчига бу ҳақни олиши ҳаром бўлади, чунки у уни элчи қилиб юборган тижоратчиникидир. Фақат агар юборган одам бу ҳақдан кечиб юборсагина уни олиши мумкин. Шунингдек, агар хизматкори ёки дўстини нарса олиб келиш учун юборса ва сотувчи унга ҳақ берса, яъни ундан мол олгани эвазига ҳақ тўласа, уни (ўзига) олиши мумкин эмас, чунки у воситачилик бўлмай юборган одамнинг молини ўғирлашдир. Чунки бу ҳақ юборганники, сотиб олувчи элчиники эмас.
Музораба
Музораба (шериклик) дегани икки киши бир тижоратда қатнашиб, биридан мол, иккинчидан эса иш бўлмоғидир. Яъни, бир кишининг бадан-танаси, бошқа кишининг моли шерик бўлиб, биридан меҳнат, бошқасидан мол бўлади. Бири пул чиқариб, бошқаси уни ишлатиб, фойдаси ёки маълум миқдорига келишмоқлари (музораба бўлади). Масалан, бири минг сўм пул чиқаради, бошқаси шу пул билан иш қидади, фойда эса ўртада бўлади. Молни ишловчига бериб, уни ўз ҳолига қўйиш лозим, чунки музораба (шериклик) молни ишловчига топширилишини
71-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134