|
чиқариш даражасининг пасайиб кетишига келсак, бу нарса фақат меҳнатга яраша ҳақ тўланмаганликнинг ўзидангина келиб чиқмайди, балки гоҳо шундан, гоҳида мамлакатдаги бойликлар тугашидан, гоҳида урушлардан, гоҳида эса бошқа сабаблардан келиб чиқиши мумкин. Масалан, иккинчи жаҳон урушидан кейин Англия ва Францияда маҳсулот ишлаб чиқариш даражасининг пасайиши меҳнатга яраша ҳақ тўланмаганликдан эмас, балки бу икки мамлакатнинг бой мустамлакаларидан маҳрум бўлиши ва урушга шўнғиши натижасида келиб чиқди. Иккинчи жаҳон уруши даврида АҚШда ишлаб чиқариш даражасининг пасайиб кетиши ҳам меҳнатга яраша ҳақ тўланмаганликнинг натижаси эмас, балки Германияга қарши урушга киришининг натижаси эди. Бугунги кунда Ислом оламидаги маҳсулот ишлаб чиқаришнинг пасайиб кетганлиги ҳам меҳнатга яраша ҳақ тўланмаганликдан келиб чиқмади, балки у Ислом Уммати тушиб қолган фикрий қолоқликнинг оқибатидир. Шунга кўра, демак, меҳнатга яраша ҳақ тўламаслик маҳсулот ишлаб чиқариш даражаси пасайиб кетишининг бирдан-бир сабаби бўлолмайди. Агар у бирдан-бир сабаб бўлганда эди, бундан бойликни тақсимлашнинг энг муносиб йўли ишлаб чиқариш даражасини кўтаришни таъминлайдиган йўлдир, деган хулоса чиқариш мумкин бўлур эди. Лекин ҳозир айтганимиздек, меҳнатга яраша ҳақ тўламаслик ишлаб чиқариш даражаси пасайиб кетишининг бирдан-бир сабаби бўлолмайди, демак бундай хулоса чиқариш ҳам нотўғри бўлади. Чунки маҳсулот ишлаб чиқариш даражасини юқорига кўтаришнинг жамият аъзоларига бойликни тақсимлашга ҳеч бир алоқаси йўқ.
Ғарб иқтисодчиларининг айтишича, нарх маҳсулот ишлаб чиқаришга ундовчи омил ҳисобланади. Чунки - дейди улар - инсонни ҳар қандай меҳнатни қилишга ундовчи омил шу меҳнат эвазига у қўлга киритадиган моддий мукофотдир. Бу сўз воқега зид ва нотўғридир. Чунки кўпинча инсон фахр каби маънавий мукофотни ёки Оллоҳнинг савобига эришиш каби руҳий мукофотни қўлга киритиш учун ёки вафо каби ахлоқий сифат билан зийнатланиш учун меҳнат сарфлайди. Зеро, инсоннинг эҳтиёжлари гоҳида моддий фойдани қўлга киритиш каби моддий, гоҳида эса муқаддаслаштириш каби руҳий ёки мақтов каби маънавий бўлиши мумкин. Демак, эҳтиёжларни фақат моддий эҳтиёжлар доирасига чеклаб қўйиш нотўғри. Чунки инсон гоҳида моддий эҳтиёжларни қондиришга сарфлаганидан кўра кўпроқ руҳий ёки маънавий эҳтиёжни қондиришга молни
27-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134