|
бўлган кишини бу ишдан қайтариш ҳуқуқига эга. Агар биров зўрлик билан у ўраб олган ерни уч йил ўтмасдан туриб ўзлаштирса ҳам унга эгалик қилолмайди, балки ўраб олган кишига қайтариб берилади. Чунки ерни ўраб олиш тасарруф қилишда ўзлаштириш ва уни қўл остига олиш кабидир. Агар ўраб олган киши бу ерни сотса, унинг пулига ҳам молик бўлади, чунки у мол муқобилидаги ҳақ бўлиб, уни алмаштириш жоиздир. Ўраб олган киши вафот этса, ернинг эгалиги бошқа мулклар сингари унинг меросхўрларига ўтади, улар уни тасарруф қиладилар ва бошқа моллар каби ер ҳам Шариатга кўра, уларга тақсимлаб берилади. Бу ердаги ўраб олишдан мурод у ерга тош қўйиш эмас, балки уни қўлга киритилганлиги, яъни мулк қилиб олинганини кўрсатадиган нарсаларни қўйишдир. Ўраб олиш - унинг чеккаларига тошлар қўйиш билан бўлади, баъзида тошсиз, қуруқ шох-шабба билан ер атрофини ғов қилиш, ёки ерни суғориш ёки тиконларни ёқиш, ёхуд ўт-ўлан ёки тиконларни юлиш, биров киролмайдиган нарсалар қўйиш, ариқ қазиш каби нарсалар билан амалга оширилади.
Ҳадиснинг кўрсатишича, ўраб олиш ўзлаштириш каби ўлик ерларда амалга оширилади, бошқа ерларда эмас. Ҳазрати Умар:Уч йилдан кейин ўраб олувчининг ҳақи қолмайди, яъни ўлик ерда ўраб олувчининг ҳақи қолмайди дейди. Бошқа ерларга эса ўраб олиш, ўзлаштириш билан эмас, балки имом (халифа)нинг ажратиб бериши билан эгалик қилинади. Чунки ўраб олиш ва ўзлаштириш ўлик ерлар ҳақида ворид бўлган. «Кимки ўлик ерни ўзлаштирса...». Бу ерда ерни ўлик деб сифатлашда ўзининг амал қилинадиган мафҳуми бўлиб, «усули фиқҳ»дан маълум бўлишича, бу ҳол қайд (чеклов) ҳисобланади. Амр ибн Шуайбдан Байҳақийнинг ривоят қилишича, ҳазрати Умар ўраб олишни уч йил деб белгилади. Кимки уч йил ўтгунча ташлаб қўйса-ю, бошқаси келиб уни ўзлаштирса, у унга ҳақли ҳисобланади. Бунинг маъноси шуки, ўлик бўлмаган ерларга ўраб олиш ёки ўзлаштириш билан эгалик қилинмайди.
Ўлик ва ўлик бўлмаган ер орасидаги фарқ шуни кўрсатадики, Пайғамбар с.а.в. одамларнинг ўлик ерга ўраб олиш ёки ўзлаштириш билан эга бўлишларини мубоҳ қилдилар. Шу билан у мубоҳотлар қаторига кирди. Шунинг учун у имомнинг ўраб олиш ёки ўзлаштириш ҳақидаги рухсатига муҳтож эмас. Аммо ўлик бўлмаган ерларга фақатгина имом ажратиб бергандан кейингина эгалик қилинади, чунки улар мубоҳотлар қаторига кирмайди, балки имомнинг қўл остидаги нарсалар бўлиб,
123-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134