|
Шариатнинг баён қилишича, шахсий мулкчилик мавжуд, ҳар бир шахс мулкка эга бўлиш сабабларининг бири орқали бойликка эришиш ҳуқуқига эга. Абу Довуд Самурадан, у эса Пайғамбар с.а.в.дан ривоят қилади:
«مَنْ أَحَاطَ حَائِطًا عَلَى أَرْضٍ فَهِىَ لَهُ»
«Кимки бирор ерни девор билан ўраб олса, у ер уникидир». Умматнинг барчаси учун умумий мулкчилик ҳам мавжуддир. Аҳмад муҳожирларнинг биридан ривоят қилади. Пайғамбар с.а.в. дедилар:
«اَلْمُسْلِمُونَ شُرَكَاءٌ فِى ثَلاَثٍ: فِى الْمَاءِ وَالْكَلأِ وَالنَّارِ»
«Мусулмонлар учта нарсада шерикдирлар: сувда, оловда, ўт-ўланда». Давлат мулкчилиги ҳам мавжуд. Бирор мусулмон вафот этса-ю, унинг меросхўри бўлмаса, унинг мол-мулки байтулмолга ўтади. Хирож, жизя ва бошқа солиқлар ҳам байтулмолникидир. Байтулмолдаги закотдан ташқари барча мол-мулк давлат мулки ҳисобланади. Давлат ўзи эгалик қиладиган бойликни шаръий ҳукмларга кўра хоҳлаган жойига қўяди. Шариат шахс, уммат ва давлат эгалик қилиши мумкин бўлган сабабларни баён этиб берди, булардан бошқаларини таъқиқлади.
Мулкчиликни тасарруф этишга келсак, умумий мулкни тасарруф этиш давлатга топширилди, чунки у уммат номидан иш юритади. Лекин Шореъ давлатни умумий мулкни айирбошлаш ёки мукофот қилиб беришдан қайтарди, булардан бошқа ҳолатларда шаръий ҳукмларга кўра ижозат берди. Энди давлат мулки ва шахсий мулкни тасарруф қилишга келсак, у байтулмолга оид ҳукмларда ва бай ёки гаровга қўйиш каби муомалаларга оид ҳукмларда аниқ баён қилинган. Шариат давлат ва шахсга ўз мулкларини Шариат ҳукмларига кўра совға қилиш, алмаштириш ва бундан бошқа йўллар орқали ишлатишга ижозат берди. Бойликни одамлар ўртасида тақсимлаш эса мулкка эгалик қилиш сабаблари ва битимларда амалга ошади. Бироқ одамларнинг куч-қувватдаги ва эҳтиёжни қондиришдаги тафовутлари ўзаро бойликни тақсимлашнинг тафовутли бўлишига олиб келади ҳамда нотўғри тақсимлаш эҳтимоли вужудга келади. Бунинг натижасида бир гуруҳда бойлик йиғилиб, бошқа бир гуруҳ ҳеч вақосиз қолиши кузатилади. Шунингдек, барқарор айирбошлаш воситаси, яъни тилла ва кумуш тўпланиб қолади. Шунинг учун Шариат бойликнинг фақатгина бойлар ўртасида эмас, барча одамлар ўртасида айланишини шарт қилди ҳамда закоти берилса ҳам тилла кумуш тўплашни ман қилди.
60-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134