|
олиниши ҳамма ерларга тааллуқлими ёки ўраб олинган ва халифа тарафидан ажратиб берилган ерларгагинами? Бунга жавоб: Ўраб олувчига назар солган киши кўрадики, ерни ўраб олиш уни тасарруф қилиш ва қўлга киритиш борасида худди сотиб олиш, мерос олиш ёки эгалик қилиш каби сабаблардан биридир. Ерни ўраб олувчи киши ўша ерни сотса, унинг савдосига ҳам эгалик қилади, чунки у мол муқобилидаги ҳақ бўлиб, уни алмаштириш жоиздир. Агар ерни ўраб олувчи киши вафот этса, ернинг эгалиги бошқа бойликлар сингари меросхўрларига ўтади ва улар тасарруф қиладилар. Ер шариатга кўра тақсимлаб берилади. Шунингдек, халифа томонидан ер бўлиб берилган кишига нисбатан ҳам шундай муносабатда бўлинади. Уч йил ташлаб қўйилган ернинг қайтариб олиниши ўраб олган ва давлат тарафидан ажратиб берилган одамгагина хос эмас. Негаки уларда бошқа мулкдорлардан ажралиб турадиган алоҳида сифат йўқ. Айни пайтда улар хусусидаги ҳадислар чеклов маъносини билдирмайди. Ҳадисларнинг шу иккиси хусусида келиши чекловни билдирмайди. Умумий маънонинг бир бўлагини англатади, холос. Умумий маъно эса уч йил бекор ташлаб қўйилган ернинг қайтариб олинишидир. Бундан ташқари, маълум бир ҳодиса хусусидаги нассда иллат кўрсатилса, бу насс шу иллатга алоқадор ҳамма ишларга тааллуқли - умумий бўлади. Бу ердаги нассда ҳам иллат - уч йил ташлаб қўйилиш эканлигидир. Демак, ер ўраб олган ёки давлат тарафидан ажратиб берилган одамники бўлгани учун эмас, бекор ташлаб қўйгани учун олиб қўйиляпти. Шундан хулоса қилиб айтиш мумкинки, ўраб олишми, давлат тарафидан ажратиб берилишми, мерос орқалими, қайси йўл билан бўлишидан қатъий назар, эгалик қилувчи ерни уч йил бекор ташлаб қўйса, ундан ер олиб қўйилади. Ким бўлишидан қатъий назар ерни ишлатиб турса, у олиб қўйилмайди. Умар р.а.нинг: ўраб олувчининг, деб гапириши мулкдорликнинг бир кўринишини айтишдан бошқа нарса эмас. Зеро, одатда мулкдор ўз ерини бошқалардан ажратиб туриш учун чегарани тош қўйиб, экин ёки дарахт экиб, чуқур қазиб, хуллас, бирор бир йўл билан ўраб олади. Шунинг учун Пайғамбар с.а.в. бошқа бир ҳадисда:
«مَنْ أَحَاطَ حَائِطًا عَلَى أَرْضٍ»
«Кимки, ерни девор билан ўраб олса...», дедилар. Буни Абу Довуд ривоят қилган. Ерни ўраб олиш унга эгалик қилишга киноя эканлигини кўрсатувчи нарсалардан бири «иҳтажара»
127-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134