|
чиқаришда сарфланган меҳнат миқдори ҳам қўшилади». Бироқ, янги назария, яъни «ниҳойилик назарияси» деб аталувчи назария қийматга ҳам маҳсулот ишлаб чиқарув, ҳам истеъмолчи томонидан, яъни таклиф ва талаб томонидан ёндашиб қарайди. Демак, қиймат талабга ҳам, таклифга ҳам боғлиқ бўлади. Масалан, сўнгги чегарадаги манфаат талабга ўз ҳукмини ўтказади, яъни у нарсанинг эҳтиёжни қондиришдаги қувватининг ниҳояси бўлиб, ундан кейин қондириш кучи камаяди ёки зарарга айланади. Сўнгги чегарасига етган ишлаб чиқариш харажатлари эса таклифга ўз ҳукмини ўтказади, яъни у товар ишлаб чиқаришда сарфланган меҳнат миқдорининг ниҳояси бўлиб, ишлаб чиқаришга бундан ортиқ сарфланса банкрот (зарар) бўлиб қолади. Мана шу икки кўриниш ўртасида мувозанат ҳосил бўладиган нуқтада қиймат ўзгаради.
Энди коммунистлар наздида қийматнинг нима эканлигига келсак, Карл Маркс «қийматнинг бирдан-бир, ягона манбаи товар ишлаб чиқаришда сарфланган меҳнатдир. Капиталист ишчининг кучини меҳнат қилишга қодир ҳолда яшаши учун зарур бўлган миқдордан ошмайдиган иш ҳақи эвазига сотиб олади, сўнгра бу кучни қиймати ишчига тўлайдиган иш ҳақидан кўп баробар юқори турадиган товарларни ишлаб чиқаришда эксплуатация қилади», деди. Маркс ишчи ишлаб чиқарадиган маҳсулот билан унга тўланадиган иш ҳақи ўртасидаги бу фарққа «қўшимча қиймат», деб ном берди ва бу «қўшимча қиймат» мулкдорлар ва капиталистларнинг «рента», «даромад» ва «капитал фойдаси» деган номлар билан ишчилар ҳақидан уриб қолишларидан иборат эканлигини таъкидлади. Маркс табиийки бу номлар (яъни рента, даромад ва фойда)ларнинг қонунийлигини тан олмаган эди.
Ҳис қилиб турилган воқелиги бор ҳақиқий фикр эса шундан иборатки, ҳар қандай товарнинг қиймати ундаги манфаат миқдори билан ўлчанади. Бунда камёблик омили ҳам ҳисобга олинади. Меҳнат бу манфаатни қўлга киритиш воситаси бўлса ҳам ва уни ишлаб чиқариш воситаси бўлиши мумкин бўлса ҳам, лекин бу манфаатни айирбошлаш ва ундан фойдаланиш чоғида бу меҳнат мутлақо ҳисобга олинмайди. Шунинг учун ҳар қандай товарга бўлган ҳақиқий қараш манфаатга бўлган қарашдир. Бунда камёблик омили ҳам ҳисобга олинади. Инсон бу манфаатга масалан ов ўлжаси каби аввал-бошданоқ эга бўладими ёки савдо-сотиқ каби ўзаро айирбошлаш орқали эга бўладими, бунинг фарқи йўқ. Бу тўғрида Москвадаги жамият, Париждаги жамият ва Мадинаи Мунавварадаги жамият
102-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134