|
қолиб кетаверишини белгиловчи кайфиятнинг ўзи билан белгилаб беради. Товарни ишлаб чиқаришга кетган сарф-харажатлар эса шу товарнинг бозорда таклиф қилинишига ҳукм ўтказадиган асосий омил, товардаги манфаат эса бозорда шу товарга бўлган талабга ҳукм ўтказадиган асосий омил бўлиб, иккаласи ҳам нарх билан ўлчанади. Шунинг учун таклиф ва талабни ўрганиш капиталистлар наздида иқтисоддаги асосий изланиш ҳисобланади. Таклиф дейилганда бозор таклифи ва талаб дейилганда бозор талаби кўзда тутилади. Нархни айтмай туриб талабни аниқлаш мумкин бўлмаганидек, нархни аниқламай таклифни белгилаш ҳам мумкин эмас. Бироқ талаб нарх ўзгаришига тескари равишда ўзгаради. Чунки нарх кўтарилса талаб камаяди, нарх пастласа талаб кўпаяди. Таклиф бунинг тескарисидир. Чунки таклиф нарх ўзгарган томонга қараб ўзгаради, яъни нарх кўтарилса таклиф ҳам кўпаяди, нарх пастласа таклиф ҳам камаяди. Иккала ҳолатда ҳам нарх таклиф ва талабга жуда катта таъсир ўтказади, яъни ишлаб чиқариш ва истеъмол қилишда нарх жуда катта таъсирга эга.
Уларнинг наздида нарх механизми жамият аъзоларига товар ва хизматларни тақсимлашнинг идеал (энг муносиб) услубидир. Чунки - дейди улар - манфаатлар инсон сарфлайдиган меҳнатнинг маҳсулидир. Шунинг учун агар меҳнатга яраша мукофот тўланмаса, ҳеч шубҳасиз ишлаб чиқариш даражаси пасайиб кетади. Шунга биноан демак, жамият аъзоларига товар ва хизматларни тақсимлашнинг энг муносиб йўли маҳсулот ишлаб чиқаришни мумкин қадар юқори даражага кўтаришни таъминлайдиган усулдир. Бу усул - нарх усули бўлиб, улар буни нарх механизми, деб атайдилар. Чунки уларнинг фикрича, бу усул иқтисодий мувозанатни механик шаклда (ўз-ўзидан) вужудга келтиради. Чунки бу усул истеъмолчиларни ўз эркига ташлаб қўйиш асосига қурилган бўлиб, истеъмолчилар шу асосда жамият эга бўлган ресурсларни иқтисодий фаолиятнинг турли соҳаларига қандай тақсимлаш лозимлигини ўзлари белгилаб, кўрсатиб берадилар. Улар буни баъзи нарсаларни бажонидил сотиб олиш билан, баъзи нарсаларни сотиб олишни эса истамасликлари билан белгилаб берадилар. Чунки улар топган даромадларини ўзлари муҳтож бўлган ёки ўзлари рағбат қилган нарсаларни сотиб олишга сарфлайдилар. Масалан, ароқ сотиб олишни истамайдиган истеъмолчи уни сотиб олмайди ва даромадини бошқа нарсага сарфлайди. Шунинг учун агар ароқ сотиб олишни истамайдиган истеъмолчилар сони кўпайса ёки барча одамлар уни сотиб олишни истамайдиган бўлиб қолса,
14-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134