|
Хусусий мулкчилик таърифи
Хусусий мулкчилик «айн» (мавжуд белгили нарса) ёки манфаатга қаратилган шаръий ҳукм бўлиб, бирор нарсага эришган шахсга ўша нарсадан фойдаланиш ёки унинг ўрнига эваз олиш имкониятини беради. Масалан, нон эгаси нонни ейиш ёки пулга сотиш ҳуқуқига, ҳовли эгаси эса ҳовлида яшаш ёки уни сотиш имкониятига эга. Бу ўринда нон ҳам, ховли ҳам «айн» (мавжуд нарса) деб қаралади. Бу икки нарсадаги шаръий ҳукм эса инсонга Шореъ томонидан ўша нарсаларни истеъмол қилишга, улардан фойдаланишга ёки уларни бадал эвазига алмаштиришга берилган изндир. Демак, Шореънинг изни нарса эгасига, яъни изн олган шахсга нондан еб, ҳовлидан яшаб фойдаланиш ёки уларни сотиш ҳуқуқини беради. Нонга нисбатан шаръий ҳукм мавжуд нарсанинг айнан ўзига қаратилган бўлиб, уни истеъмол қилиш изнини беради, ҳовлига нисбатан шаръий ҳукм эса манфаатга қаратилган бўлиб, ҳовлидан фойдаланиш ҳуқуқини беради. Демак, мулкчилик «айн» - мавжуд нарсадан фойдаланишга Шореъ томонидан берилган изндир. Шунга биноан мулкка эга бўлиш ҳуқуқи ҳам, уни қўлга киритиш сабаблари ҳам фақат Шореъ томонидан белгиланади. Демак, нарсага эга бўлиш ҳуқуқи нарсанинг ўзидан ёки унинг табиати, яъни фойдали ёки фойдасизлигидан келиб чиқмайди, балки уни пайдо қилган нарса Шореънинг изнидир ва ва бу изнни нарсага эгалик қилишни мубоҳ қилувчи сабаб қилиб қўйганлигидир. Инсон шу изн сабабли нарсага шаръан эгалик қилиш ҳуқуқига эга бўлади. Шунинг учун Шореъ айрим нарсаларга эга бўлишга изн берган бўлса, айримларидан қайтарди, айрим ақд (битим)ларни тузишга изн берган бўлса, айримларини ман этди. Масалан, Оллоҳ Таолоҳар бир мусулмонга ароқ ва тўнғиз гўшти каби нарсаларга эгалик қилишни таъқиқлади, Ислом Давлатининг ҳар бир фуқаросига судхўрлик ёки қимор йўли билан топилган молга эга бўлишни ҳаром қилди. Шу билан бир қаторда Шореъ савдони ҳалол, рибони эса ҳаром қилди, шерикликка рухсат бериб, кооператив жамоалари, акциядорлик ва суғурта компанияларини ман этди.
Шариат мулкни қўлга киритиш ва унда тасарруф юритиш борасида маълум шартларни қўйди. Бу шартларга кўра, мулкчилик жамият манфаати доирасидан чиқмаслиги керак. Шариат бу шартларни белгилашда инсонга алоҳида шахс сифатида эмас, балки жамиятнинг ажралмас бўлаги ва муайян жамиятда яшайдиган инсон сифатида қараб, унинг манфаатини ҳам ҳисобга олади. Инсон эгалик қилган мулкдан фойдаланиш Шореънинг изни билан ҳосил бўлди, яъни эгалик аслида Шореъга хос бўлиб, уни Ўзи томонидан белгиланган шаръий сабабга биноан шахсга инъом этган. Демак, эгалик Шореънинг муайян жамоадаги бир шахсни маълум бир нарсага эга қилиши бўлиб, бусиз шахснинг нарсага эгалик қилишга ҳаққи бўлмайди.
62-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134