|
Айтиб, белгилаб қўйилган иш ҳақи эътиборга олиниши учун шартнома тузаётган икки томоннинг розилиги шарт. Агар икки томон маълум ҳаққа келишиб, рози бўлсалар, бу айтиб, белгилаб қўйилган иш ҳақи дейилади ва ёлловчини бундан ортиғини тўлашга мажбур қилинмайди, худди шунга ўхшаш ёлланувчи ҳам бундан кам олишга мажбурланмайди, балки у унга тўланиши шаръан вожиб бўлган иш ҳақидир. «Ажр мисл» эса, агар ёллаш шартномаси меҳнат-иш келтирадиган манфаат тўғрисида тузилган бўлса «ажр мисл» худди шундай ишга ва шундай ишчига тўланадиган иш ҳақи бўлади, агар шартнома шахс келтирадиган манфаат тўғрисида тузилган бўлса, «ажр мисл» фақат шундай ишчига тўланадиган иш ҳақи бўлади.
Иш ҳақини давлат ҳам, юрт аҳолисининг урф-одати ҳам белгиламайди, балки уни шу соҳада тажриба орЂирган билимдон кишилар белгилайди.
Иш ҳақини белгилашда билимдон кишилар таянадиган асос эса манфаатдир. Бу манфаат иш келтирадиган манфаатми ёки ишЇи келтирадиган манфаатми, бунинг фарқи йўқ. Чунки ёллаш шартномаси манфаат устида тузилади. Демак, иш ҳақини белгилашдаги асос манфаатдир. Шунинг учун иш ҳақи ишчининг маҳсулот ишлаб чиқаришига ёки унинг ўз жамоаси орасидаги энг паст турмуш даражасига қараб белгиланмайди. Чунки ишчининг маҳсулот ишлаб чиқаришининг ёки турмуш даражасининг юқори ё паст эканлигининг иш ҳақини белгилашга дахли йўқ бўлиб, уни белгилашда фақат манфаатга қаралади, холос. Тажрибали мутахассислар бу манфаатнинг ўзлари яшаётган жамиятда қанчалик қийматли эканлигига қараб ишчининг иш ҳақини белгилайдилар. Улар иш ҳақини ва ишчи ҳақини белгилаётган пайтда бу манфаатнинг жамиятдаги қийматига қарайдилар. Шунинг учун улар иш ҳақини иш ёки ишчи келтирадиган манфаат (фойда)нинг қийматига қараб белгилайдилар. Шунинг учун агар манфаатнинг жамиятдаги қийматини белгилашда ихтилоф (қарама-қарши фикр билдириш) юз берса, иш ҳақини далил ва ҳужжат билан белгилаш жоиз бўлмайди, балки бу тўғрида мутахассисларнинг фикри кифоя қилади. Чунки бу масала манфаат миқдори тўғрисида далил-ҳужжат келтириш эмас, балки унинг қийматини билиш масаласидир.
Иш ҳақини белгилашда жорий қилинадиган асос мана шу бўлиб, у мутахассислар аниқлайдиган манфаат-фойдадир. Бироқ, мутахассислар фақат ишнинг ёки ишчининг ҳақинигина эмас, балки «ажр мисл»ни белгилашган чоғда ана шу ишга ёлланган ишчига ўхшаган шахсга, яъни иш ва ишчига эътибор қаратмоқлари лозим. Шу вақтнинг ўзида улар ёллаш замони (вақти) ва макони (жойи)га ҳам эътибор беришлари керак. Чунки иш ҳақи иш, ишчи, замон ва маконга қараб турлича бўлади.
93-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134