|
муштарак ёки умумий (яъни хизматидан кўпчилик фойдаланадиган ёлланма) ишчига келсак, агар у буюм, нарсани қилиб бериш бўйича бир муайян ишга ёлланса, то бу ишни қилиб, ёлловчига топширмагунча ишдан бўшамаган ҳисобланади. Масалан, ўз устахонасида бўяйдиган бўёқчи ва ўз дўконида тикадиган тикувчи каби. Бу бўёқчи ёки тикувчи қилинган нарсани ёлловчига топширмагунча ишдан қутилмайди ва топширмагунча иш ҳақига даъвогар ҳам бўлолмайди. Чунки келишилган нарса унинг қўлида турибди. Шунинг учун уни шартлашган ёлловчига топширмагунча ишдан қутилмайди. Аммо агар ишни ёлловчининг қўл остида бажарса, масалан ёлловчи уни кийим тикиб бериши ёки бўяб бериши учун ўз ҳовлисига олиб келса, бу ҳолатда ишни тугатиши биланоқ ишдан қутилади ва иш ҳақини олишга ҳақли бўлади. Чунки у ёлловчининг қўли остида иш қилди. Шунинг учун ишни битириши биланоқ уни топширган ҳисобланади.
Ишда сарфланадиган куч
Ишчи ёллашда шартнома шу ишчи сарфлайдиган кучдан келадиган фойда эвазига тузилади ва иш ҳақи шу фойдага қараб белгиланади. Аммо сарфланадиган кучнинг ўзи иш ҳақининг ҳам, фойданинг ҳам ўлчови эмас. Агар шундай бўлганда эди тош йўнувчининг иш ҳақи муҳандисникидан кўп бўлур эди. Чунки тош йўнувчи муҳандисдан кўра кўпроқ куч сарфлайди. Шунга қарамай муҳандис ундан кўра кўпроқ ҳақ олади. Шунга кўра, демак, иш ҳақи сарфланадиган кучнинг эмас, балки фойданинг эвазига тўланади. Ишлар ҳар хил бўлгани учун уларга тўланадиган иш ҳақлари ҳам ҳар хил бўлади. Худди шунга ўхшаш битта ишнинг ўзида ҳам сарфланадиган кучнинг фарқига қараб эмас, балки келадиган фойданинг турига қараб иш ҳақлари ҳар хил бўлади. Иккала ҳолатда ҳам шартнома ишчи сарфлайдиган кучга қараб эмас, балки у келтирадиган фойдага қараб тузилади. Демак фақат фойда эътиборга олинади. Бу фойда бир қанча ишларни бажарадиган турли ишчилар келтирадиган фойдалар бўладими ёки битта ишни бажарадиган турли ишчилар келтирадиган фойдалар бўладими, бунинг фарқи йўқ. Сарфланадиган куч эса мутлақо эътиборга олинмайди. Тўғри, ишлардаги манфаат (фойда) сарфланган кучнинг самарасидир, албатта. Бунда бу куч бир қанча шахслар томонидан турли ишларга сарфланадими ёки битта ишга сарфланадими бунинг фарқи йўқ. Лекин бу ишларга куч сарфлашдан кўзланган мақсад - гарчи куч ҳисобга олинса ҳам - куч сарфлашнинг ўзи эмас, балки келадиган манфаат
82-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134