|
ҳукм ўтказади. Бу маҳсулот ишлаб чиқаришни кўпайтиришга тааллуқли, лекин маҳсулотни тақсимлашга алоқаси бўлмаган ишдир. Қийматни белгилашда эса товарда қанча манфаат бор эканлиги ўз ҳукмини ўтказади (яъни товардаги манфаат миқдорига қараб унинг қиймати белгиланади). Шу билан бирга камёблик омили ҳам ҳисобга олинади, лекин бу омил қийматни белгилашда алоҳида бир жуз (қисм) деб эътибор қилинмайди. Шунинг учун қийматни белгилашда таклиф ва талабнинг бутунлай таъсири бўлмайди.
Шунга кўра, қиймат баҳси асосидан бошлаб аниқ хатодир. Демак, ундан келиб чиққан барча баҳслар ҳам хатодир. Бироқ товар қийматининг манфаати агар товардаги манфаат ёки меҳнат билан ўлчанса тўғри ўлчаш ва қисқа муддат собит (ўзгармай) туришга яқин ўлчаш бўлади. Энди агар товар қиймати нарх билан белгиланса ҳақиқий эмас, эътиборий (нисбий) белгилаш бўлади ва бу вақтда бозорга қараб ҳамиша ўзгариб турадиган бўлиб қолади. Бу пайтда унинг қиймат эканлиги бекор бўлиб, унинг воқесига қиймат деган лафз тўғри келмай қолади. Аксинча у товардаги манфаатга қараб эмас, балки бозорга қараб пул қўлга киритиладиган бир воситага айланиб қолади.
Капиталистик иқтисодчиларнинг айтишича, манфаатлар - инсон сарфлайдиган меҳнат натижасидир. Шунинг учун агар меҳнатга яраша ҳақ тўланмаса, ҳеч шубҳасиз маҳсулот ишлаб чиқариш даражаси пасайиб кетади. Улар бундан хулоса чиқариб, жамият аъзоларига бойлик тақсимлашнинг энг идеал (муносиб) йўли - ишлаб чиқаришни мумкин қадар юқори даражага кўтаришни таъминлайдиган йўлдир, деб айтишади. Бу сўз аниқ хатодир. Чунки кўриниб турган воқелик шундан иборатки, Оллоҳ бу коинотда яратиб қўйган мол (мулк) товарлардаги манфаатнинг асосидир. Бу молнинг манфаатини кўпайтиришда ёки меҳнат қилиш билан унда манфаатни ҳосил қилишда сарфланган харажатлар эса молни муайян манфаатга олиб келадиган шаклга солди. Демак, манфаат фақатгина меҳнатнинг натижасидир, дейиш хато бўлиб, воқеликка зиддир ҳамда хом-ашё ва сарфланган харажатларни ҳисобга олмасликдир. Гоҳида бу харажатлар меҳнат ўрнига эмас, балки хом-ашё ўрнига бўлиши мумкин. Шунга кўра, демак, манфаат (келадиган фойда) фақат инсон меҳнатининг натижаси эмас, балки инсон меҳнатининг натижаси ҳам ва хом-ашё мавжудлигининг натижаси ҳам ёки иккаласининг бирга мавжудлиги натижаси ҳам бўлиши мумкин. Аммо ишлаб
26-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134