|
ишлаб чиқариладиган товар қийматининг икки баробарига тенг». Адам Смитдан кейин Рикардо бу «меҳнат назарияси»ни изоҳлашга интилди ва қийматни таърифлаб шундай деди: «Товарнинг қийматини белгиловчи нарса - уни ишлаб чиқаришда бевосита сарфланадиган меҳнат миқдорининг ўзигина эмас, балки унга ишлаб чиқариш процессида фойдаланиладиган асбоб-ускуна ва иш қуролларини ишлаб чиқариш учун илгари сарфланган меҳнат ҳам қўшилиши лозим». Яъни Рикардо товарнинг қиймати уни ишлаб чиқаришда кетган сарф-харажатларга бориб тақалади, деб ҳисоблар эди. У бу сарф-харажатларни битта элемент (унсур)га, яъни меҳнатга олиб бориб тақади.
Шундан кейин Карл Маркс капитализм иқтисодий тузумидаги қиймат ҳақида Рикардо ишлаб чиққан бу назарияни хусусий мулкчиликка ва умуман олганда капитализм иқтисодий тузумига ҳужум қилиш учун қурол қилиб олди. Маркснинг айтишича, қийматнинг ягона манбаи - товар ишлаб чиқаришда сарфланган меҳнатдир. Мулкдор капиталист ишчи кучини унинг кун кечириши ва меҳнат қилишга лаёқатли бўлиши учун зарур бўлган миқдордан ошмайдиган иш ҳақи эвазига сотиб олади, сўнг бу кучни ишлатиб қиймати ишчига тўлайдиган иш ҳақидан кўп баробар устун (ортиқ) турадиган товарларни ишлаб чиқаришда уни эксплуатация қилади. Карл Маркс ишчи ишлаб чиқарадиган маҳсулот билан шу ишчига амалда тўланадиган иш ҳақи ўртасидаги фарққа «қўшимча қиймат», деб ном берди ва мана шу қиймат мулкдорлар ва капиталистларнинг рента, процент, капитал келтирадиган фойда деган номлар остида ишчилар ҳақидан юлиб қоладиган нарсани кўрсатади, деб таъкидлади. Маркс табиийки, рента фойда деган бу номларнинг қонунийлигини тан олмади.
Карл Маркс ўзидан олдинги социалистик оқимлар ўз фикрларининг ғалаба қозонишида инсон фитрати (табиати)да мавжуд бўлган адолатни яхши кўриш ва мазлумга ёрдам бериш туйғуларига суянганлигини кўрди. Бу оқимлар янги йўлларни ишлаб чиқиб, уларни жамиятга татбиқ қилиш мумкин, деб ишонар ва уларни ҳокимлар, мулкдорлар ва зиёли табақага тақдим қилиб, бу йўлларни ижро қилишга уларни ундар эди. Лекин Карл Маркс ўз йўналишини бундай асосга қурмади ва бу оқимлар юрган йўлга юрмади. Балки у ўз йўналиши, мафкурасини «тарихий материализм», деган, яъни «диалектика назарияси» деб номланган фалсафий мабда асосига қурди. Карл Маркс иқтисодий қонунлар ҳаракатининг ўзи ва жамият
34-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134