|
Демак, тижорат мулк кўпайтиришнинг бир тури сифатида жоиз иш бўлиб, бай ва ширкат (шериклик) ҳукмларида ўз ифодасини топади. Қуръон ва Ҳадисда тижорат ворид бўлган. Оллоҳ шундай дейди:
«إِلاَّ أَنْ تَكُونَ تِجَارَةً حَاضِرَةً تُدِيرُونَهَا بَيْنَكُمْ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَلاَّ تَكْتُبُوهَا»
– „Лекин агар (ўртадаги муомалангиз) ораларингизда юргизиб турган нақд савдо бўлса, уни ёзмасангиз-да, сизлар учун гуноҳ йўқдир“. [2:282]
Рифоъа ривоят қилади:
«أَنَّهُ خَرَجَ مَعَ النَّبِىِّ إِلَى الْمُصَلَّى، فَرَأَى النَّاسَ يَتَبَايَعُونَ فَقَالَ: يَا مَعْشَرَ التُّجَّارِ، فَرَفَعُوا أَعْنَاقَهُمْ وَأَبْصَارَهُمْ إِلَيْهِ إِجَابَةً لَهُ فَقَالَ: إِنَّ التُّجَّارَ يُبْعَثُونَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فُجَّارًا إِلاَّ مَنْ اِتَّقَى اللهَ وَبَرَّ وَصَدَقَ»
«У киши Расулуллоҳ с.а.в. билан мусалло (ийдгоҳ)га чиқибди. Шунда Расулуллоҳ с.а.в. одамларни олди-сотди қилишаётганини кўриб: Эй савдогарлар жамоаси, дедилар. Одамлар: Лаббай, деб у кишига юзландилар. Расулуллоҳс.а.в.: қиёмат кунида тижоратчилар фожир ҳолда қайта тириладилар, фақатгина Оллоҳдан қўрқиб, эзгулик қилиб, рост сўзлаган кимса бундан мустаснодир», дедилар. Абу Саид Расулуллоҳ с.а.в.дан ривоят қилади, Расулуллоҳ с.а.в. шундай дедилар:
«اَلتُّجَّارُ الصَّدُوقُ الْأَمِينُ مَعَ النَّبِيِّينَ وَالصِّدِّيقِينَ وَالشُّهَدَاءِ»
«Ишончли, рост сўзловчи савдогар пайғамбарлар, сиддиқлар ҳамда шаҳидлар билан биргадир». Бу икки ҳадисни Термизий келтирган.
Савдо икки хил бўлади: ички савдо ва ташқи савдо. Ички савдо зироат ёки саноатга оид бўладими, миллий ёки чет эл маҳсулоти бўладими, мамлакат ичкарисидаги ўзаро олди-сотдидан иборатдир. Ички тижоратда байга тааллуқли бўлган ҳукмлардан ўзга ҳеч қандай чеклов йўқ. Аммо моллар (товар) ва молларнинг турлари ҳамда уларни мамлакат ичкарисида бир жойдан иккинчи жойга олиб бориш ҳар бир инсоннинг ўзига ҳавола, яъни ҳар бир инсон шаръий ҳукмлар асосида бундай савдо қилиши мумкин, давлат ички тижоратни фақатгина назорат қилиб туради. Ташқи савдо эса зироат ёки саноатга оид бўлишидан қатъий назар миллий товарни чет элга сотиш ёки чет эл товарини олиб келиб юртимизда сотишдан иборатдир. Ташқи тижорат давлатнинг бевосита назоратига боғлиқ. Шунинг учун давлат молларни олиб кириш ва олиб чиқишда аҳли ҳарб ва аҳли аҳд савдогарлари устидан назорат қилиб туради.
133-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134