|
сарфланган меҳнат учун иш ҳақи ҳисобланади. Чунки у товар айирбошлашда бирон товар муқобили (эвази)га тўланган тўлов ҳисобланади, меҳнатлар айирбошлашда эса инсон сарфлаган меҳнат келтирган манфаат муқобилига тўланган тўловдир. Шунинг учун инсон ижара (ёллаш) муомалаларидан беҳожат бўлолмагани каби, савдо-сотиқ муомалаларидан ҳам беҳожат бўлолмайди. Бироқ савдо-сотиқ билан ижара (ёлланиш) ўртасидаги боғланиш шундан иборатки, бу иккови фақат икки инсон ўртасидаги муомаладир, холос. Уларнинг ўртасида бошқа боғланиш йўқ. Шунга кўра, ижара савдога ва иш ҳақи нархга боғлиқ бўлмайди. Шунинг учун иш ҳақини белгилаш нарх белгилашдан бутунлай бошқа нарса бўлиб, бир-бирига алоқаси йўқ. Чунки нарх мол бадали (ўрни)га тўланган тўловдир. Демак, унинг мол ўрнига тўланган мол эканлиги аниқдир. Бунда мол қиймат билан ўлчанадими ёки нарх билан ўлчанадими, бунинг фарқи йўқ. Иш ҳақи эса куч-меҳнат эвазига тўланган тўловдир. Бу куч-меҳнатнинг бирон мол (маҳсулот) ишлаб чиқариши шарт эмас, балки у гоҳида мол ишлаб чиқариши ва гоҳида ишлаб чиқармаслиги мумкин. Чунки сарфланган куч-меҳнат келтирадиган манфаат фақат мол ишлаб чиқаришдангина иборат бўлмай, балки молдан бошқа манфаатлар ҳам бор. Масалан қишлоқ хўжалиги, тижорат ёки саноатнинг турли соҳаларида, баъзи ёки кўпгина соҳаларида сарфланган куч-меҳнат натижасида маҳсулот ишлаб чиқарилади ва у сабабли юрт бойлиги кўпаяди. Аммо табиб, муҳандис, адвокат, муаллим ва шу кабиларнинг хизмати эса маҳсулот ишлаб чиқармайдиган меҳнат бўлиб, ундан уммат бойлиги кўпаймайди. Демак, саноат маҳсулоти ишлаб чиқарган ишчи ўзи ишлаб чиқарган ана шу маҳсулот эвазига ҳақ олади, лекин муҳандис иш ҳақи олса, бирон маҳсулот ишлаб чиқарганлиги учун олмайди. Чунки у ҳеч қандай маҳсулот ишлаб чиқармайди. Шунинг учун белгиланган нарх мол эвазига тўланадиган тўлов эканлиги аниқдир. Сарфланган куч-меҳнат келтирадиган манфаатни белгилаш эса бунинг акси-тескарисидир. Чунки у бирон мол (маҳсулот) эвазига тўлов тўлаш эмас, балки мол ҳам бўлиши ва молдан бошқа нарса ҳам бўлиши мумкин бўлган манфаат эвазига тўлов тўлашдир. Шундан келиб чиқиб, савдо-сотиқ ишчи ёллашдан, нарх эса амалий белгиланиш жиҳатидан иш ҳақидан бутунлай фарқ қилади. Бироқ савдо-сотиқ ва ижара (ёллаш), нарх ва иш ҳақи бир-биридан фарқ қилади, деган сўз уларнинг ўртасида боғлиқлик йўқ, деган маънони англатмайди, балки ижара савдо-сотиққа ва савдо ижарага асосланмайди, иш
95-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134